κινητά (2 άρθρα)

Σε ένα σχολείο στο Λονδίνο ανοίγει φέτος η πρώτη τάξη που θα λειτουργεί αποκλειστικά με καθηγητή την τεχνητή νοημοσύνη. Τέτοιου είδους εγχειρήματα έχουν σφοδρούς επικριτές που υποστηρίζουν ότι η διδασκαλία με καθηγητές τεχνητής νοημοσύνης θα οδηγήσει σε ένα «άψυχο και ζοφερό μέλλον». Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη – αφήνοντας κατά μέρος το ότι είναι πάμφθηνη σε σχέση με τους πραγματικούς καθηγητές-, αντιλαμβάνεται άμεσα σε τι αριστεύει ο μαθητής, σε τι χρειάζεται περισσότερη βοήθεια και στη συνέχεια μπορεί αυτόματα να προσαρμόζει τα σχέδια μαθήματός της για να επιτύχει τους στόχους. Σε μια τέτοια τάξη τα κινητά τηλέφωνα των μαθητών δεν θα είναι πρόβλημα – ίσως να είναι και απαραίτητα. Μέχρι να εφαρμοστεί η διδασκαλία από την τεχνητή νοημοσύνη και στα υπόλοιπα σχολεία, οι καθηγητές και οι μαθητές θα αναλώνουν τον χρόνο τους σε αντιπαραθέσεις που θα αφορούν την εφαρμογή των κανονισμών απαγόρευσης των κινητών τηλεφώνων.

Εκτός από την Ελλάδα, μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες απαγορεύουν από φέτος τη χρήση κινητών τηλεφώνων στα σχολεία. Όμως οι επιστημονικές μελέτες για το θέμα είναι αντικρουόμενες. Στο θέμα αυτό αναφέρεται το άρθρο της Αφροδίτης Τζιαντζή «Η Ευρώπη βάζει «στοπ» στη χρήση κινητών στα σχολεία – Διχάζουν τα μέτρα» στο www.in.gr:

«Ένα κύμα απαγορεύσεων σαρώνει φέτος τα σχολεία της Ευρώπης: Η απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων. Η μία χώρα της Ευρώπης μετά την άλλη βάλθηκαν να απαγορεύσουν, ολοκληρωτικά, τα κινητά στα σχολεία. Η έμφαση είναι στο «ολοκληρωτικά», γιατί απαγορεύσεις ίσχυαν ήδη, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Tαυτόχρονα με την Ελλάδα, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ιταλία εισάγουν μέτρα καθολικής απαγόρευσης στη χρήση κινητών στο σχολεία.

H Oυγγαρία και η Ολλανδία επεκτείνουν ήδη υπάρχουσες απαγορεύσεις. Στην Τσεχία η συζήτηση για την απαγόρευση των κινητών στα σχολεία φουντώνει, με την κυβέρνηση να μην έχει καταλήξει σε καθολικά μέτρα, αφήνοντας τους διευθυντές των σχολείων να επιλέξουν την πολιτική που θα ακολουθήσουν.

Στην Αγγλία, που ο προηγούμενος πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ είχε συστήσει την απαγόρευση κινητών από πέρυσι το Φεβρουάριο, ακολουθούνται διαφορετικές τακτικές ανάλογα με το σχολείο. Κάποιες φορές τα μέτρα που εφαρμόζονται θυμίζουν αστυνομικό έλεγχο. Καθηγητές σε Γυμνάσιο και Λύκειο στο Σάσεξ περιπολούν τους χώρους του σχολείου με ταμπλέτες-σκάνερ, που ανιχνεύουν τα κινητά. Όποιος πιαστεί με κινητό, οφείλει να το παραδώσει. Διαφορετικά παίρνει τιμωρία ή αποβολή. Ακόμα όμως κι εκεί, οι μαθητές Λυκείου μπορούν να χρησιμοποιούν τα κινητά τους στο σχολικό κτίριο, αλλά όχι στους δημόσιους χώρους.

Ο κανόνας «το κινητό στην τσάντα», που εισάγει στα ελληνικά σχολεία ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερακκάκης, αναβαθμίζει τους περιορισμούς που ήδη ίσχυαν στους εσωτερικούς κανονισμούς κάθε σχολείου, πλαισιωμένους με πειθαρχικές κυρώσεις. Η διαφορά κι εδώ είναι ότι τα κινητά  δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται ούτε στο διάλειμμα, κάτι που ακόμα και αν τυπικά απαγορευόταν, δεν εφαρμοζόταν στην πράξη.

Γαλλία: Πιλοτική απαγόρευση

Στη Γαλλία, η νέα σχολική χρονιά ξεκίνησε με την πιλοτική εφαρμογή της πλήρους απαγόρευσης των κινητών τηλεφώνων σε 200 σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης – σε περίπου 50.000 μαθητές.

Πρακτικά αποτελεί απλώς πιο αυστηρή εκδοχή του νόμου που ψηφίστηκε το 2018, που όριζε επίσης την απαγόρευση της χρήσης κινητών στην τάξη.

Η διαφορά είναι ότι τα κινητά τώρα θα απαγορευθούν όχι μόνο εντός της σχολικής αίθουσας, αλλά και στα διαλείμματα και στο μεσημεριανό γεύμα.

Το μέτρο σύμφωνα με το υπουργείο παιδείας στοχεύει στο να βοηθήσει τους μαθητές να συγκεντρώνονται καλύτερα κατά τη διάρκεια του μαθήματος, να βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ τους και να περιορίσει τον σχολικό εκφοβισμό.

Αν η πιλοτική εφαρμογή του μέτρου αποδειχθεί επιτυχής, από το 2025 η πλήρης απαγόρευση των κινητών, ή το «ψηφιακό διάλειμμα» όπως το ονομάζει η υπουργός Παιδεία Νικόλ Μπελουμπέτ, θα γενικευθεί σε όλα τα σχολεία.

Ήδη σε κάποια γαλλικά σχολεία εφαρμόζονται πιο αυστηρές πρακτικές.  Μία από αυτές είναι να αφήνουν όλοι οι μαθητές τα τηλέφωνά τους σε ειδικό ντουλάπι στην είσοδο του σχολείου, και να τα παίρνουν όταν φεύγουν.

Ιταλία: Επιστροφή στο μολύβι και το χαρτί

Ο υπουργός Παιδείας της Ιταλία Τζουζέπε Βαλντιτάρα εφαρμόζει από φέτος μια «σαρωτική απαγόρευση» της χρήσης κινητών στα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων.

Ο Βαλντιτάρα αποκάλεσε τον περιορσμό ως «ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός» για την αποκατάσταση της εξουσίας των εκπαιδευτικών και την καταπολέμηση του bullying.

Επιπλέον, ανακοίνωσε την επιστροφή στις παραδοσιακές μεθόδους παρακολούθησης των εργασιών στο σπίτι. Οι μαθητές θα πρέπει να γράφουν τις εργασίες με το χέρι – ενώ ως τώρα χρησιμοποιούσαν υπολογιστή, για να «συνηθίσουν ξανά στη γραφή, στη σχέση με το στιλό και το χαρτί».

Η αυστηροποίηση των μέτρων για τα κινητά και στα ιταλικά σχολεία είναι εξέλιξη μιας συζήτησης που διαρκεί εδώ και δύο σχεδόν δεκαετίες.

Οι πρώτες απαγορεύσεις εισήχθησαν το 2007. Ο τότε υπουργός Παιδείας Τζουζέπε Φιορόνι απαγόρευσε την χρήση των κινητών στην τάξη ως «στοιχείο που αποσπά την προσοχή» και δείχνει «σοβαρή έλλειψη σεβασμού προς τον εκπαιδευτικό».

Βέλγιο: Το κινητό στην ντουλάπα

«Τα βελγικά σχολεία ξεκινούν την καταστολή των smartphones» είναι ο τίτλος σημερινού άρθρου του Politico. Oι απαγορεύσεις εφαρμόζονται ήδη σε εκατοντάδες σχολεία των Βρυξελλών και από φέτος επεκτείνονται με νόμο της τοπικής κυβέρνησης της γαλλόφωνης Βαλλωνίας.

Η απαγόρευση ισχύει για το δημοτικό και τις τρεις πρώτες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο Βέλγιο ακολουθείται επίσης η μέθοδος της «ντουλάπας», που κλειδώνονται τα κινητά πριν το μάθημα. Αν κάποιος πιαστεί με κινητό, κατάσχεται και του επιστρέφεται μετά τη λήξη του σχολικού ωραρίου.

Oλλανδία: Καθολική απαγόρευση των smartphones

Στην Ολλανδία απαγορεύθηκαν από τον Ιανουάριο του 2024 τα κινητά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Από φέτος τίθεται σε ισχύ νέα καθολική απαγόρευση των smartphones.

«Υπάρχουν όλο και περισσότερα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα κινητά τηλέφωνα στην τάξη είναι επιβλαβή. Οι μαθητές δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και η σχολική τους απόδοση χειροτερεύει. Πρέπει να προστατεύσουμε τους μαθητές από αυτό», ανέφερε η ολλανδική κυβέρνηση σε ανακοίνωσή της.

Τσεχία: Το μπαλάκι στα σχολεία

Φέτος στην Τσεχία ξέσπασε μια νέα διαμάχη για την απαγόρευση των κινητών στα σχολεία, όταν οι δημοτικοί σύμβουλοι σε μια πόλη της Μοραβίας αποφάσσιαν να την επιβάλλουν μονομερώς σε όλα τα δημοτικά σχολεία. Το υπουργείο Παιδείας είπε ότι η απόφαση είναι ντε φάκτο άκυρη, καθώς ο νόμος αφήνει την πρωτοβουλία στους διευθυυτές των σχολικών μονάδων. Μέχρι τώρα υπάρχουν σχολεία πολλών ταχυτήτων: Από μερικές μέχρι πλήρεις απαγορεύσεις αλλά και σχολεία που δεν ισχύουν ιδιαίτεροι περιορισμοί.

Ουγγαρία: Διαδηλώσεις διαμαρτυρίας

Στην Ουγγαρία, που η κυβέρνηση αποφάσισε επίσης από φέτος να απαγορεύσει πλήρως τα κινητά στα σχολεία, πραγματοποιήθηκαν μαζικές διαδηλώσεις συμπαράστασης σε διευθυντή σχολείου που αρνήθηκε να πειθαρχήσει στην κυβερνητική απόφαση. Σύμφωνα με το Euronews, o διευθυντής, που υπηρετούσε 24 χρόνια σε γνωστό σχολείο της Βουδαπέστης, απολύθηκε επειδή το καλοκαίρι έστειλε γράμμα στους γονείς ότι δεν θα κατάσχει τα κινητά των παιδιών (όπως ορίζει ο νέος νόμος), αλλά θα επιμορφώνει τα παιδιά στην σωστή χρήση της τεχνολογίας. Οι διαδηλώσεις, στις οποίες συμμετείχαν χιλιάδες άτομα όλων των ηλικιών, πήραν χαρακτήρα γενικής διαμαρτυρίας για την κατάσταση της παιδείας, ενώ το σωματείο των δασκάλων έκανε λόγο για πολιτική – τιμωρητική δίωξη.

Η σύσταση της Unesco

Την απαγόρευση της χρήσης κινητού στα σχολεία έχει συστήσει από το 2023 η Unesco. Ο οργανισμός του ΟΗΕ επικαλείται στοιχεία που δείχνουν ότι η υπερβολική ενασχόληση παιδιών και εφήγων με το smartphone από παιδιά και εφήβους συνδέεται με μειωμένες σχολικές επιδόσεις. Επίσης η πολύωρη έκθεση σε οθόνες μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην συναισθηματική κατάσταση των παιδιών.

Πρόκειται για την έκθεση που επικαλείται και ο υπουργός Παιδείας Κ. Πιερακκάκης λέγοντας ότι μια ειδοποίηση στο κινητό μπορεί να «αποσυντονίσει» τα παιδιά για 20 λεπτά.

Όμως η Unesco στις συστάσεις της δεν λέει απλώς «απαγορέψτε τα κινητά». Συστήνει στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να λάβουν υπόψιν την «κοινωνική διάσταση της εκπαίδευσης» και τον «ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα» της γνώσης.  «Όσοι παροτρύνουν την αυξανόμενη εξατομίκευση μπορεί να χάνουν το νόημα του τι είναι η εκπαίδευση», είναι η χαρακτηριστική δήλωση της γενικής διεύθυντριας της Unesco Οντρεϊ Αζουλέ. «Κρατήστε τις ανάγκες του μαθητή πρώτα και στηρίξτε τους εκπαιδευτικούς. Οι διαδικτυακές συνδέσεις δεν υποκαθιστούν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση», συμπλήρωσε σε δηλώσεις της σχετικά με τη σύσταση για τα κινητά.

Σε ένα σχολείο που μαθήματα τα μαθήματα κοινωνικής και ανθρωπιστικής παιδείας είτε καταργούνται εντελώς είτε υποβαθμίζονται σε βαθμό εξαφάνισης, είναι υποκρισία να νομίζουμε ότι οι απαγορεύσεις θα φέρουν έναν αέρα ελευθερίας. Αντιθέτως τα ποινολόγια και  η μετατροπή των εκπαιδευτικών σε παιδονόμους, με τις εξετάσεις να παραμένουν το απόλυτο κριτήριο επιτυχίας ή αποτυχίας των παιδιών, είναι δύσκολο να εμπνεύσουν τη συλλογικότητα και την κοινωνικοποίηση της γνώσης.

Τι δείχνουν οι έρευνες

Σε ό,τι αφορά τις επιστημονικές έρευνες για τη χρήση κινητών, δεν υπάρχουν καταληκτικά συμπεράσματα.

Mε αφορμή την απαγόρευση των κινητών σε σχολεία της Αυστραλίας, ομάδα πανεπιστημιακών ερευνητών από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ εξέτασε όλες τις υπάρχουσες μελέτες που μπορούσε να βρει για το θέμα: 1.317 άρθρα και εκθέσεις, καθώς και διατριβές από μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές. Από αυτές μόνο 22 μελέτες εξέταζαν πώς ήταν τα σχολεία πριν και πώς ήταν μετά την απαγόρευση των κινητών. Από αυτές τις μελέτες, οι 12 ήταν μεταπτυχιακές έρευνες και διατριβές, και δεν είχαν αξιολογηθεί από άλλους ακαδημαϊκούς.

Οι μελέτες χρονολογούνταν όλες μετά το 2020, άλλο ένα στοιχείο του πόσο «φρέσκες» είναι οι έρευνες σε αυτό τον τομέα. Μεταξύ άλλων αφορούσαν σχολεία στην Κίνα, την Ισπανία, την Τσεχία, την Γκάνα, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, την Ταϊλάνδη, τη Βρετανία, τις ΗΠΑ κ.α.

Σε άλλα σχολεία υπήρχαν μερικές απαγορεύσεις και σε άλλα πλήρεις. Από το σύνολο των μελετών, τέσσερις εντόπισαν μικρές βελτιώσεις στη σχολική απόδοση των μαθητών. Οι δύο όμως από αυτές αφορούσαν μόνο τους πιο αδύναμους μαθητές. Άλλες τρεις έρευνες, σε σχολεία της Νορβηγίας και της Σουηδίας δεν βρήκαν καμία διαφορά στις ακαδημαϊκές επιδόσεις, είτε απαγορεύονταν τα κινητά είτε όχι. Δύο έρευνες έδειξαν βελτίωση στην ψυχική υγεία των παιδιών με την απαγόρευση των κινητών – όμως και οι δύο έρευνες αφορούσαν το πώς έβλεπαν τα παιδιά οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Οι ίδιοι οι μαθητές δεν είχαν ερωτηθεί. Άλλες δύο έρευνες δεν διαπίστωσαν διαφορές πριν και μετά, ενώ μία έρευνα έδειξε ότι τα παιδιά ήταν πιο αγχωμένα όταν δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα κινητά τους.

Ανεπαρκή τα στοιχεία

«Συνολικά, η μελέτη μας δείχνει ότι τα στοιχεία για την απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία είναι αδύναμα και ασαφή», σημειώνουν οι ερευνητές. «Οι πολιτικοί θα πρέπει να αφήσουν αυτή την απόφαση στα σχολεία, τα οποία έχουν άμεση εμπειρία των πλεονεκτημάτων ή των μειονεκτημάτων μιας απαγόρευσης, ανάλογα με την κάθε σχολική κοινότητα», συμπληρώνουν.

«Τα κινητά τηλέφωνα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Πρέπει να διδάσκουμε στα παιδιά την κατάλληλη χρήση των τηλεφώνων, αντί να τα απαγορεύουμε απλώς. Αυτό θα βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν τα τηλέφωνά τους με ασφάλεια και υπευθυνότητα στο σχολείο, στο σπίτι και πέρα από αυτό», καταλήγουν.»

ΠΗΓΗ

Ένα διορατικό κείμενο του διάσημου νευρολόγου και συγγραφέα για τις ατμομηχανές, τα smartphones, τον φόβο και την ελπίδα για το μέλλον

Η αγαπημένη μου θεία, η θεία Λεν, στα ογδόντα της, μου είπε ότι δεν είχε και μεγάλη δυσκολία να προσαρμοστεί σε όλα τα πράγματα που ήταν νέα στη ζωή της –τα αεροπλάνα τζετ, τα ταξίδια στο διάστημα, τα πλαστικά, κ.ο.κ.– αλλά δεν μπορούσε να συνηθίσει την εξαφάνιση του παλιού. «Πού πήγαν όλα τα άλογα;» με ρώτησε κάποτε. Γεννημένη το 1892, είχε μεγαλώσει σε ένα Λονδίνο γεμάτο από άμαξες και άλογα.

Κι εμένα μου συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Πριν από μερικά χρόνια περπατούσα με την ανιψιά μου, τη Λιζ, σε έναν δρόμο κοντά στο σπίτι που μεγάλωσα στο Λονδίνο και σταματήσαμε σε μια γέφυρα τρένου όπου περνούσα ώρες σκυμμένος σαν παιδί.  Παρακολούθησα πολλά ηλεκτρικά και πετρελαιοκίνητα τρένα που περνούσαν και μετά από μερικά λεπτά, η Λιζ, που είχε εκνευριστεί, με ρώτησε «τι περιμένεις;». Της είπα ότι περίμενα ένα ατμοκίνητο τρένο κι αυτή με κοίταξε λες και ήμουν τρελός.  «Θείε Όλιβερ», είπε,

«δεν υπάρχουν ατμοκίνητα τρένα εδώ και, τουλάχιστον, σαράντα χρόνια».

Δεν έχω προσαρμοστεί όσο καλά προσαρμόστηκε η θεία μου σε μερικές όψεις του καινούργιου – ίσως επειδή ο ρυθμός των κοινωνικών αλλαγών που σχετίζονται με την τεχνολογική ανάπτυξη παραείναι γρήγορος και ριζικός.  Δεν μπορώ να συνηθίσω να βλέπω μυριάδες ανθρώπους στους δρόμους να παρατηρούν μικρά κουτιά ή να τα κρατάνε μπροστά στα πρόσωπά τους, περπατώντας ανέμελα μέσα στην κίνηση, εντελώς αποκομμένοι από το περιβάλλον τους.

Ανησυχώ πολύ για τον περισπασμό και την απροσεξία των νέων γονέων που βλέπω να «καρφώνονται» στα κινητά τους τηλέφωνα την ώρα που περπατούν με τα παιδιά τους ή τα πάνε βόλτα με το καροτσάκι.  Αυτά τα παιδιά, τα οποία δεν καταφέρνουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των γονιών τους, πρέπει να αισθάνονται παραμελημένα και σίγουρα οι συνέπειες αυτής της αμέλειας θα φανούν τα επόμενα χρόνια.

Στο μυθιστόρημά του, του 2007, «Φεύγει το Φάντασμα» ο Φίλιπ Ροθ μιλάει για το πόσο ριζική φαίνεται η αλλαγή στην πόλη της Νέας Υόρκης σε έναν μοναχικό συγγραφέα που έχει ζήσει μια δεκαετία μακριά της. Αφού αναγκάστηκε να κρυφακούσει τηλεφωνικές συνομιλίες σε κινητά τριγύρω του, αναρωτιέται:

«Τι συνέβη αυτά τα δέκα χρόνια κι έχουμε ξαφνικά τόσα πολλά να πούμε – και, μάλιστα, πιεζόμαστε υπερβολικά επειδή ανυπομονούμε να τα πούμε; … Πώς είναι δυνατόν κάποιος να πιστεύει ότι συνεχίζει να ζει ανθρώπινα όταν περπατάει και μιλάει στο κινητό του τη μισή ζωή του;».

Αυτά τα μαραφέτια, που προκαλούσαν ανησυχία ήδη από 2007, μας έχουν απορροφήσει πλέον σε μια εικονική πραγματικότητα υπερβολικά πολύ, πιο συγκεντρωτικά και πολύ πιο απάνθρωπα.

Κάθε μέρα έρχομαι αντιμέτωπος με την πλήρη εξαφάνιση των καλών τρόπων. Η κοινωνική ζωή, η ζωή στον δρόμο και η προσήλωσή μας σε ανθρώπους και πράγματα έχουν χαθεί κατά πολύ, τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις, όπου η πλειονότητα είναι πλέον κολλημένη σχεδόν ακατάπαυστα σε τηλέφωνα ή άλλες συσκευές – φλυαρώντας, γράφοντας μηνύματα, παίζοντας παιχνίδια, με το ενδιαφέρον να στρέφεται όλο και πιο πολύ στην εικονική πραγματικότητα κάθε είδους.

Τώρα τα πάντα είναι, δυνητικά, δημόσια: οι σκέψεις κάποιου, οι φωτογραφίες του, οι μετακινήσεις του, οι αγορές του. Δεν υπάρχει ιδιωτική ζωή και προφανώς υπάρχει και λίγη επιθυμία για ιδιωτικότητα σε έναν κόσμο αφιερωμένο στη χωρίς σταματημό χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Κάθε λεπτό, κάθε δευτερόλεπτο, πρέπει να τα σπαταλάει σε μια συσκευή που κρατάει σφιχτά στο χέρι του.

Αυτοί που είναι παγιδευμένοι στον εικονικό κόσμο δεν είναι ποτέ μόνοι και δεν μπορούν ποτέ να συγκεντρωθούν και να εκτιμήσουν τα πράγματα σιωπηλά, με τον δικό τους τρόπο.  Έχουν παραιτηθεί σε μεγάλο βαθμό, και τα επιτεύγματα και οι ανέσεις του πολιτισμού –η απομόνωση και η ψυχαγωγία, το δικαίωμα να είσαι ο εαυτός σου– έχουν απορροφηθεί από την ασχολία τους είτε με ένα έργο τέχνης, μια επιστημονική θεωρία, ένα ηλιοβασίλεμα, είτε από το πρόσωπο κάποιου που αγαπούν.

Πριν από λίγα χρόνια ήμουν προσκεκλημένος σε ένα πάνελ ομιλητών για την πληροφορία και την επικοινωνία στον 21ο αιώνα. Κάποιο από τα μέλη του πάνελ, ένας πρωτοπόρος του Internet, είπε περήφανα ότι η κόρη του σέρφαρε στο δίκτυο για δώδεκα ώρες την ημέρα και είχε πρόσβαση σε τέτοιο εύρος και ποικιλία πληροφοριών που κανένας από την προηγούμενη γενιά δεν θα μπορούσε να φανταστεί.

Τον ρώτησα εάν είχε διαβάσει κάποιο από τα μυθιστορήματα της Jane Austen ή οποιοδήποτε κλασικό μυθιστόρημα.  Όταν μου είπε ότι δεν είχε, αναρωτήθηκα δυνατά εάν μπορούσε να κατανοήσει με ακρίβεια την ανθρώπινη φύση ή την κοινωνία και αυτός απάντησε ότι ενώ είχε τόσο μεγάλο απόθεμα και εύρος πληροφοριών, αυτό ήταν κάτι διαφορετικό από τη γνώση. Το μισό κοινό ζητωκραύγασε και το άλλο μισό γιούχαρε.

Πολλά από αυτά, παραδόξως, τα είχε οραματιστεί ο Έντουαρντ Μόργκαν Φόρστερ το 1909 στην ιστορία του «The Machine Stops», στην οποία φαντάστηκε ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι ζουν υπογείως, σε απομονωμένα κελιά, δεν βλέπουν ποτέ ο ένας τον άλλο και επικοινωνούν μεταξύ τους με συσκευές εικόνας και ήχου.   Σε αυτό τον κόσμο που αποθαρρύνονται οι πρωτότυπες ιδέες και η άμεση παρατήρηση, οι εντολές που έχουν οι άνθρωποι είναι «να προσέχουν τις ιδέες από πρώτο χέρι!».

Η ανθρωπότητα έχει κυριευτεί από «τη Μηχανή» η οποία παρέχει όλες τις ανέσεις και ικανοποιεί όλες τις ανάγκες – εκτός από την ανάγκη για ανθρώπινη επαφή.  Ένας νεαρός, ο Κούνο, μέσω μιας τεχνολογίας που θυμίζει το Skype, εκλιπαρεί την μητέρα του: «Θέλω να σε δω εκτός Μηχανής… Θέλω να σου μιλήσω έξω από αυτή την κουραστική Μηχανή».

Τα λέει αυτά στη μητέρα του, η οποία είναι απορροφημένη στη βαρετή, χωρίς νόημα ζωή της: «Έχουμε χάσει την αίσθηση του χώρου… Έχουμε χάσει ένα μέρος του εαυτού μας… Δεν το βλέπεις… ότι πεθαίνουμε και ότι εδώ κάτω το μόνο πράγμα που ζει πραγματικά είναι η Μηχανή;».

Ακριβώς έτσι αισθάνομαι όλο και πιο συχνά κι εγώ για την ξεμυαλισμένη, μαγεμένη από την τεχνολογία κοινωνία μας. Όταν πλησιάζει ο θάνατος κάποιου, ίσως βρίσκει παρηγοριά στην αίσθηση ότι η ζωή συνεχίζεται – κι αν όχι για τον ίδιο, τότε για τα παιδιά του ή για αυτά που έχει δημιουργήσει. Εδώ, τουλάχιστον, κάποιος μπορεί να επενδύσει στην ελπίδα, παρόλο που ίσως να μην υπάρχει ελπίδα για αυτόν σωματικά και (για εκείνους από εμάς που δεν είναι πιστοί χριστιανοί) δεν υπάρχει αίσθηση για οποιαδήποτε «πνευματική» επιβίωση μετά τον σωματικό θάνατο.

Ίσως να μην υπάρχουν αρκετά να δημιουργήσεις, να συνεισφέρεις, να επηρεάσουν τους άλλους, αν κάποιος αισθάνεται, όπως εγώ τώρα, ότι η συγκεκριμένη κουλτούρα μέσα στην οποία κάποιος ανατράφηκε και στην οποία έδωσε σε ανταπόδοση ό, τι καλύτερο είχε, είναι απειλητική για τον εαυτό της.

Παρόλο που οι φίλοι μου, οι αναγνώστες μου παντού στον κόσμο, οι αναμνήσεις της ζωής μου και η ευχαρίστηση από το γράψιμο μού δίνουν τη στήριξη και τα ερεθίσματα που χρειάζομαι, αισθάνομαι, όπως και πολλοί από μας, βαθιούς φόβους για την ευημερία ακόμη και την επιβίωση του κόσμου μας. Αυτοί οι φόβοι έχουν εκφραστεί από ανθρώπους υψηλού επιπέδου διανόησης και ηθικής.

Ο Martin Rees, αστρονόμος και τέως πρόεδρος της Royal Society, δεν είναι άνθρωπος που συνηθίζει να κάνει προφητικές σκέψεις, αλλά το 2003 κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο «Our Final Hour (Η τελευταία ώρα μας)» και υπότιτλο «Μια επιστημονική προειδοποίηση: Πώς ο τρόμος, το λάθος και η περιβαλλοντολογική καταστροφή απειλούν το μέλλον του ανθρώπινου είδους αυτό τον αιώνα – στη Γη και πέρα από αυτή».  

Πιο πρόσφατα ο Πάπας Φραγκίσκος κυκλοφόρησε τη σημαντική εγκύκλιο «Laudato Si», μια βαθιά μελέτη όχι μόνο για την κλιματική αλλαγή που επιφέρει ο άνθρωπος και την εκτενή οικολογική καταστροφή, αλλά και την απελπιστική κατάσταση των φτωχών και τις αυξανόμενες απειλές του καταναλωτισμού και της κακής χρήσης της τεχνολογίας.

Στους παραδοσιακούς πολέμους έχουν τώρα προστεθεί εξτρεμιστικές ενέργειες, τρομοκρατία, γενοκτονίες και, σε κάποιες περιπτώσεις, η εσκεμμένη καταστροφή της ανθρώπινης κληρονομιάς, της ιστορίας και του ίδιου του πολιτισμού.  Αυτές οι απειλές, φυσικά, με ενδιαφέρουν, αλλά από απόσταση – ανησυχώ περισσότερο για την αμυδρή, επίμονη και χωρίς νόημα αποστράγγιση της κοινωνίας και της κουλτούρας μας από τη στενή επαφή των ανθρώπων.

Όταν ήμουν δεκαοχτώ, διάβασα για πρώτη φορά Ντέιβιντ Χιουμ και τρομοκρατήθηκα από την άποψη που εξέφραζε στο βιβλίο του «Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση» τον 18ο αιώνα, στο οποίο έγραψε ότι ανθρώπινο είδος

«δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια δέσμη ή συλλογή από διαφορετικές αντιλήψεις οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη με αδιανόητη ταχύτητα και είναι σε μια αέναη ροή και κίνηση».  

Ως νευρολόγος, έχω δει πολλούς ασθενείς να χάνουν τη μνήμη τους από την καταστροφή του συστημάτων αναμνήσεων στον εγκέφαλό τους και είναι αδύνατο να μη νιώσω ότι αυτοί οι άνθρωποι, έχοντας χάσει κάθε αίσθηση του παρελθόντος ή του μέλλοντος και εγκλωβισμένοι σε ένα κύμα εφήμερων και συνεχώς εναλλασσόμενων εντυπώσεων, έχουν κατά κάποιον τρόπο καταντήσει από ανθρώπινα πλάσματα σε πλάσματα του Χιουμ.

Αρκεί να βγω στους δρόμους της γειτονιάς μου, στο West Village, για να δω χιλιάδες τέτοια θύματα: κυρίως νεαρής ηλικίας άτομα που έχουν μεγαλώσει στην εποχή των social media, δεν έχουν προσωπική μνήμη πώς ήταν η ζωή στο παρελθόν και καθόλου ανοσία στους πειρασμούς της ψηφιακής ζωής.  Αυτό που βλέπουμε –και βλέπουμε και προκαλούμε στους εαυτούς μας– μοιάζει με νευρολογική καταστροφή σε γιγαντιαία κλίμακα. Ωστόσο, τολμώ να ελπίζω ότι, σε πείσμα όλων αυτών, η ανθρώπινη ζωή και ο πλούτος των παραδόσεων θα επιβιώσουν, ακόμη και σε μία κατεστραμμένη γη.

Ενώ κάποιοι βλέπουν την τέχνη ως ένα στήριγμα για τη συλλογική μνήμη, εγώ βλέπω την επιστήμη, με τον πλούτο σκέψης της, τα χειροπιαστά της κατορθώματα και τις προοπτικές της να είναι το ίδιο σημαντική. Και η επιστήμη, η καλή επιστήμη, ακμάζει όσο ποτέ πριν, παρόλο που προχωράει αργά και προσεκτικά, με τις γνώσεις της να τσεκάρονται με συνεχή πειράματα και αυτοελέγχους.

Λατρεύω το καλό γράψιμο και τα εικαστικά και τη μουσική, αλλά θεωρώ ότι μόνο η επιστήμη, με τη βοήθεια της ανθρώπινης ευπρέπειας, της κοινής λογικής, της διορατικότητας και του ενδιαφέροντος για τους φτωχούς και τους κακότυχους, προσφέρει στον κόσμο την ελπίδα που χρειάζεται στο αδιέξοδο του παρόντος. Η ιδέα είναι ξεκάθαρη στην εγκύκλιο του Πάπα Φραγκίσκου και μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνο στην αχανή συγκεντρωτική τεχνολογία, αλλά και από εργάτες, τεχνίτες και αγρότες στα χωριά όλου του κόσμου.

Μεταξύ μας, σίγουρα μπορούμε να βγάλουμε τον κόσμο από την παρούσα κρίση και να ανοίξουμε τον δρόμο για ένα καλύτερο μέλλον.

Καθώς ατενίζω την επερχόμενη αναχώρησή μου από τον κόσμο, πρέπει να πιστέψω σε αυτό: ότι το ανθρώπινο είδος και ο πλανήτης μας θα επιβιώσουν, ότι η ζωή θα συνεχιστεί και ότι αυτή δεν είναι η έσχατη ώρα μας.

***

Πηγή: lifo.gr