ζωής (5 άρθρα)

Σ. Τραχανάς – Το φάντασμα της όπερας: η αρχή της αβεβαιότητας και η ανάδυση της ζωής στο σύμπαν

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

 

Το 2008 οι Times του Λονδίνου δημοσίευσαν έναν κατάλογο με τα εκατό πιο πολυσυζητημένα βιβλία της μεταπολεμικής περιόδου. Ανάμεσά τους περιλαμβάνεται κι ένα βιβλιαράκι που με είχε ιδιαίτερα ελκύσει τα φοιτητικά μου χρόνια. Τίτλος του βιβλίου, The two cultures: οι δύο πολιτισμοί, οι δύο κουλτούρες. Συγγραφέας του ο Βρετανός φυσικός και μυθιστοριογράφος Τσαρλς Πέρσυ Σνόου.

Μέσα στις λίγες σελίδες του το μικρό αυτό βιβλίο έθιγε ένα καίριο ζήτημα του δυτικού πολιτισμού, όπως αυτός θεμελιώθηκε πάνω στην επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα και τη χιονοστιβάδα τεχνολογικών εξελίξεων που ακολούθησε. Το ζήτημα που επισήμαινε το βιβλίο ήταν το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στις θετικές και τεχνολογικές επιστήμες από τη μια μεριά, και τις ανθρωπιστικές επιστήμες και την τέχνη από την άλλη.

Ένα χάσμα που αντανακλάται ευθέως στη μονόπλευρη γενική παιδεία της πλειονότητας των μορφωμένων πολιτών. Ενώ θεωρούμε, λέει ο Σνόου, αδιανόητο για έναν μορφωμένο άνθρωπο της εποχής μας να μην έχει, ας πούμε, διαβάσει ποτέ του ένα έργο του Σαίξπηρ, θεωρούμε απόλυτα φυσικό να μην έχει την παραμικρή ιδέα για το τι περίπου λέει ένας τόσο θεμελιώδης νόμος της φύσης όπως π.χ. ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής — ή η θεωρία της εξέλιξης και η παγκοσμιότητα του γενετικού κώδικα, για να προσθέσω δύο δικά μου παραδείγματα που θεωρώ σημαντικότερα.

Το κεντρικό μήνυμα του βιβλίου του Σνόου είναι απόλυτα σαφές όσο και αιχμηρό: η γενική παιδεία μας θα παραμένει ανάπηρη όσο συνεχίζει να βλέπει την επιστήμη απλώς ως κινητήρια δύναμη της τεχνολογίας —δηλαδή απλώς ως χρήσιμη— και όχι ως μια από τις θεμελιώδεις συνιστώσες του πολιτισμού μας. Χωρίς μια καλή γενική παιδεία πάνω στα μεγάλα επιτεύγματα της επιστήμης, ο σύγχρονος μορφωμένος άνθρωπος δεν θα συμβαδίζει με την εποχή του. Θα έχει χάσει ένα κορυφαίο της κομμάτι.

Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΘΕΤΗΣ

Σε τούτο το κεφάλαιο θα επιχειρήσω να υπερασπιστώ με τους παραπάνω όρους μια θεμελιώδη επιστημονική ανακάλυψη που ανήκει στη δική μου επιστήμη, τη φυσική. Θα επιχειρήσω δηλαδή να δείξω γιατί η ανακάλυψη αυτή αποτελεί ένα κορυφαίο πνευματικό επίτευγμα του πολιτισμού μας, άξιο να συμπεριληφθεί στη βραχεία λίστα των θεμάτων γενικής παιδείας για τα οποία ένας μορφωμένος πολίτης του καιρού μας θα έπρεπε να γνωρίζει κάτι.

Πρόκειται για την περίφημη αρχή της αβεβαιότητας του Χάιζενμπεργκ, ή αρχή της απροσδιοριστίας, όπως επίσης λέγεται, η οποία ανακαλύφθηκε το 1927 και αποτελεί έκτοτε το θεμέλιο της φυσικής του μικρόκοσμου. Γιατί όμως είναι τόσο σημαντική αυτή η αρχή από τη σκοπιά του μορφωμένου πολίτη; Σε ποια δικά του ερωτήματα, σε ποιες δικές του περιέργειες έρχεται να απαντήσει;

 

Παρότι αυτό θα γίνει σύντομα σαφές, σπεύδω να πω από τώρα ότι, αν η αρχή της αβεβαιότητας δικαιούται να συμπεριληφθεί στη βραχεία λίστα που προανέφερα, είναι κυρίως για τούτο: χωρίς αυτόν τον παράξενο φυσικό νόμο —γιατί όντως είναι ένας παράξενος νόμος— καμία από τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις που κάνουν δυνατή την ανάδυση της ζωής στο σύμπαν δεν θα ήταν παρούσα. Ένα σύμπαν χωρίς την αρχή της αβεβαιότητας θα ήταν σίγουρα ένα νεκρό σύμπαν.

Η βασική «υπόσχεση» τούτου του κεφαλαίου είναι πλέον σαφής. Θα επιχειρήσω να δείξω ότι η αρχή της αβεβαιότητας «κρύβεται» πίσω από όλες τις βασικές φυσικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν στο σύμπαν να φτάσει έως την αυτογνωσία. Χρησιμοποίησα τη λέξη «κρύβεται» όχι τυχαία.

Διότι η αρχή της αβεβαιότητας όντως κρύβεται. Δεν είναι ένας φυσικός νόμος που λειτουργεί στην επιφάνεια των πραγμάτων. Δηλαδή στο επίπεδο του δικού μας «χειροπιαστού» μακρόκοσμου. Στο προσκήνιο. Είναι ένας φυσικός νόμος του μικρόκοσμου. Του μακρινού και απρόσιτου στις αισθήσεις μας μικρόκοσμου. Και από εκεί ελέγχει όλα όσα συμβαίνουν «επί σκηνής». Στο θέατρο του δικού μας αισθητού κόσμου. Η παράσταση δίδεται στους πάνω… ορόφους, αλλά η μουσική γράφεται στο… υπόγειο. Στα έγκατα της ύλης. Διότι εκεί βρίσκεται ο μυστικός συνθέτης, το φάντασμα της όπερας: η αρχή της αβεβαιότητας. Αυτή τη θεμελιώδη αρχή της φύσης —το φάντασμα της όπερας— θα επιχειρήσω να σας παρουσιάσω τώρα.

ΤΑ ΤΡΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Θα πρέπει όμως να εξετάσω πρώτα ποιες είναι εκείνες οι θεμελιώδεις φυσικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται σε ένα σύμπαν ώστε να μην αποκλείεται εκ των προτέρων η δυνατότητα εμφάνισης ζωής σ᾽ αυτό.

Η πρώτη τέτοια προϋπόθεση είναι μάλλον αυτονόητη. Είναι η σταθερότητα των ατόμων και των μορίων. Το να υπάρχουν δηλαδή άτομα και μόρια με την ίδια πάντα σταθερή δομή η οποία θα εγγυάται και τη σταθερότητα της χημικής συμπεριφοράς τους, χωρίς την οποία η αξιόπιστη λειτουργία εκείνης της περίτεχνα ρυθμισμένης χημικής μηχανής που λέγεται κύτταρο είναι απλώς αδιανόητη.

Ωστόσο, στο πλαίσιο της παλιάς φυσικής η σταθερότητα των ατόμων (άρα και των μορίων) είναι απολύτως αδύνατη. Διότι, αν η παλιά φυσική ίσχυε πράγματι και στον μικρόκοσμο, τότε τα άτομα, λόγω της περιφοράς των ηλεκτρονίων γύρω από τους πυρήνες τους, θα συμπεριφέρονταν ως μικροσκοπικές κεραίες και, επομένως, θα εξέπεμπαν ηλεκτρομαγνητικά κύματα, με αποτέλεσμα τα ηλεκτρόνια να χάνουν διαρκώς ενέργεια και τελικά να πέφτουν στον πυρήνα σε απειροελάχιστο χρόνο.

Πριν καν προλάβουμε να «συλλάβουμε» την έννοια «άτομο», αυτό θα έχει βυθιστεί στην ανυπαρξία. Παίρνοντας μαζί του και κάθε ενδεχόμενο να συμβεί κάτι ενδιαφέρον σ’ αυτό το σύμπαν. Η σταθερότητα των ατόμων και των μορίων είναι λοιπόν το υπ᾽ αριθμόν 1 μυστήριο που πρέπει να λυθεί, ώστε το φαινόμενο της ζωής να μην είναι εκ των προτέρων αδύνατο.

Όμως για την εμφάνιση —αλλά και τη διατήρηση— της ζωής στο σύμπαν απαιτείται επιπλέον και μια κατάλληλη θερμοκοιτίδα. Ένας κατάλληλος πλανήτης πρώτα απ᾽ όλα (το οποίο ευτυχώς δεν είναι πρόβλημα, διότι κατάλληλοι πλανήτες είναι στατιστικά βέβαιο ότι υπάρχουν), αλλά κυρίως ένας κατάλληλος ήλιος ικανός να ακτινοβολεί ενέργεια για τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο χρόνια.

Όσα δηλαδή απαιτούνται για να σχηματιστούν στην αρχέγονη ατμόσφαιρα του πλανήτη, υπό την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου του, τα βασικά βιολογικά μόρια που συσσωρεύονται κατόπιν στους ωκεανούς, για να συνεχιστεί εκεί η διαδικασία της χημικής εξέλιξης μέχρι την εμφάνιση του πρώτου αυτοαναπαραγόμενου κυττάρου. Της πρωτόγονης ζωής.

Όμως και τούτη η δεύτερη θεμελιώδης προϋπόθεση για τη ζωή είναι αδύνατη μέσα στο πλαίσιο της παλιάς φυσικής. Με τον εξωφρενικό ρυθμό με τον οποίο εκπέμπει ενέργεια στο διάστημα ένας ήλιος —π.χ. ο δικός μας— δεν θα μπορούσε να ζήσει περισσότερο από 10.000 χρόνια, ακόμα κι αν χρησιμοποιούσε το καλύτερο χημικό καύσιμο που γνωρίζουμε. Αλλά, με ένα χρονικό περιθώριο της τάξεως των 10.000 χρόνων, η πιθανότητα να δημιουργηθεί ζωή σε έναν πλανήτη είναι σίγουρα μηδενική. Μόλις διαπιστώσαμε λοιπόν ότι και η δεύτερη βασική προϋπόθεση για τη ζωή —η μακροβιότητα των άστρων— δεν είναι δυνατόν να εκπληρωθεί μέσα στο πλαίσιο της παλιάς φυσικής. Είναι και αυτή ένα μυστήριο όπως και η πρώτη.

Εκτός από τη σταθερότητα των ατόμων και τη μακροβιότητα των άστρων χρειαζόμαστε όμως και ένα κατάλληλο σύμπαν! Και αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο να το έχουμε. Αφού όλα ξεκίνησαν από μια Μεγάλη Έκρηξη, τότε το αρχέγονο σύμπαν δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο παρά μια υπέρθερμη ταχέως διαστελλόμενη ομοιογενής μάζα από στοιχειώδη σωματίδια και φως, χωρίς καμία από τις κοσμικές δομές —γαλαξίες, άστρα, πλανήτες— που σήμερα γνωρίζουμε. Και το ερώτημα που έμενε αναπάντητο επί δεκαετίες ήταν τούτο:

Πώς «έσπασε» η ομοιομορφία αυτού του αρχέγονου κοσμικού χυλού, αυτής της αρχέγονης καυτής σούπας, και μπόρεσε το σύμπαν να γίνει λίγο πυκνότερο σε κάποιες περιοχές του ώστε με την περαιτέρω ελκτική δράση της βαρύτητας να μαζευτεί εκεί η περιβάλλουσα ύλη και να σχηματιστούν έτσι οι γαλαξίες και μέσα σ’ αυτούς τα άστρα, οι πλανήτες και τελικά εμείς; Ή, σε πιο καθημερινή γλώσσα: πώς «έκοψε» η σούπα;

Το ερώτημα ακούγεται απλοϊκό, όμως η απάντησή του είναι απολύτως αδύνατη μέσα στο πλαίσιο της παλιάς φυσικής. Η ρήξη της αρχέγονης κοσμικής ομοιομορφίας και η ανάδυση δομών στο σύμπαν είναι ένα τρίτο μυστήριο, εξίσου σκοτεινό με τα δύο προηγούμενα.

Ο ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ

«Τρία μυστήρια ζητούν λύση» θα μπορούσε λοιπόν να είναι ο τίτλος τούτης της ενότητας, αν η λύση δεν είχε προαναγγελθεί. Είναι η αρχή της αβεβαιότητας. Μια όντως πολύ παράξενη αρχή, η οποία εισάγει ένα στοιχείο θεμελιώδους τυχαιότητας στην περιγραφή των φυσικών φαινομένων στο μικροσκοπικό επίπεδο. Και ως αποτέλεσμα αυτής της τυχαιότητας, ορισμένες ιδιότητες των φυσικών συστημάτων —π.χ. η θέση και η ταχύτητα ενός μικροσκοπικού σωματιδίου— δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα γνωστές με απόλυτη ακρίβεια. Τα περιθώρια σφάλματος —ή, αλλιώς, οι απροσδιοριστίες— στη γνώση μας της θέσης και της ταχύτητας ενός σωματιδίου δεν γίνεται να μειώνονται ταυτόχρονα. Αν η απροσδιοριστία στη θέση μικραίνει, η απροσδιοριστία στην ταχύτητα θα μεγαλώνει ώστε το γινόμενό τους να παραμένει περίπου σταθερό. Γράφω έτσι τη μοναδική εξίσωση του κεφαλαίου:

ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ: (Απροσδιοριστία στη θέση) × (Απροσδιοριστία στην ταχύτητα) ≅ σταθερό

Όμως το πραγματικό περιεχόμενο της αρχής της αβεβαιότητας αναδεικνύεται αν την εφαρμόσουμε σε ένα σωματίδιο παγιδευμένο σε μια μικροσκοπική περιοχή, οπότε η θέση του είναι γνωστή με περιθώριο λάθους, δηλαδή απροσδιοριστία, όση και η διάσταση της φυλακής του. Εφόσον η απροσδιοριστία στη θέση του θα είναι τότε πολύ μικρή, η απροσδιοριστία στην ταχύτητά του θα είναι πολύ μεγάλη, οπότε και η ταχύτητά του η ίδια θα είναι μεγάλη κατά μέσο όρο.

Οδηγούμαστε έτσι στο εξής εντυπωσιακό —και πολύ βαθύ— συμπέρασμα: όσο πιο μικροσκοπική είναι η φυλακή στην οποία είναι κλεισμένο ένα σωματίδιο, τόσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητά του κατά μέσο όρο, άρα τόσο μεγαλύτερη και η κινητική ενέργεια που υποχρεούται να έχει. Ή, για να το πούμε πιο απλά: όσο μικρότερη είναι η φυλακή του, τόσο «ζωηρότερο» γίνεται το σωματίδιο. Όσο περισσότερο το «στριμώχνουμε», τόσο περισσότερο αντιδρά· τόσο περισσότερο «αγριεύει». Η αρχή της αβεβαιότητας οπλίζει δηλαδή τα σωματίδια του μικρόκοσμου με μια ακατανίκητη ικανότητα να αντιστέκονται στη φυλάκιση.

Στον κλασικό μας κόσμο, ένας φυλακισμένος μπορεί άνετα να ηρεμήσει στο κελί του. Απλώς κάθεται ακίνητος σε μια γωνιά του. Στις μικροσκοπικές φυλακές —π.χ. στο εσωτερικό των ατόμων ή των μορίων— η ηρεμία δεν αποτελεί επιλογή. Δεν την επιτρέπει η αρχή της αβεβαιότητας. Οι έγκλειστοι σ’ αυτές είναι σε κατάσταση διαρκούς —και υποχρεωτικής (!)— εξέγερσης, τόσο πιο βίαιης μάλιστα όσο μικρότερη είναι η φυλακή τους.

Αυτό είναι το πραγματικό νόημα της αρχής της αβεβαιότητας και σε αυτό βασίζεται η τεράστια εξηγητική της δύναμη, όπως θα δείξω αμέσως. Η πιο μικροσκοπική φυλακή που υπάρχει στη φύση είναι σίγουρα ο ατομικός πυρήνας. Τι περιμένουμε λοιπόν να κάνουν οι έγκλειστοί του, δηλαδή τα πρωτόνια και τα νετρόνια που βρίσκονται στο εσωτερικό του; Σύμφωνα με τα παραπάνω, θα έχουν τεράστιες κινητικές ενέργειες ακριβώς επειδή είναι παγιδευμένα σε μια τόσο μικροσκοπική περιοχή. Ο πυρήνας είναι γίγαντας ενέργειας ακριβώς επειδή είναι νάνος μεγέθους.

Η λύση του δεύτερου μυστηρίου είναι τώρα μπροστά στα μάτια μας. Ο ήλιος —ο κάθε ήλιος— μπορεί να ζει επί δισεκατομμύρια χρόνια επειδή χρησιμοποιεί όχι κοινό χημικό καύσιμο αλλά πυρηνικό καύσιμο. Κάνει πυρηνικές αντιδράσεις οι οποίες απελευθερώνουν ένα μέρος από την τεράστια κινητική ενέργεια που έχουν τα σωματίδια στο εσωτερικό των πυρήνων, ακριβώς επειδή είναι «στριμωγμένα» σ’ έναν τόσο μικρό χώρο. Δεν υπάρχει ίχνος αμφιβολίας ότι η μακροβιότητα των άστρων, χωρίς την οποία δεν θα ήμαστε σήμερα εδώ, είναι γνήσιο τέκνο της αρχής της αβεβαιότητας.

Το ίδιο απλή είναι όμως και η εξήγηση του πρώτου μυστηρίου, δηλαδή της σταθερότητας των ατόμων. Αν τα ηλεκτρόνια έπεφταν πράγματι στον πυρήνα, όπως τους επιβάλλει η κλασική φυσική, τότε η θέση τους θα ήταν προσδιορισμένη με πολύ μεγάλη ακρίβεια και θα μεγάλωνε αντίστοιχα η απροσδιοριστία στην ταχύτητά τους. Θα ανέπτυσσαν επομένως μια μεγάλη μέση ταχύτητα που θα τα εκτόξευε ξανά μακριά από τον πυρήνα.

Το άτομο μπορεί έτσι να παρομοιωθεί μ’ ένα σφαιρίδιο από καουτσούκ που, όταν συμπιεστεί πολύ, θα εκτιναχθεί απότομα μέχρις ότου βρει το μέγεθος ισορροπίας του. Μόνο που στην περίπτωση του ατόμου το ελαστικό σφαιρίδιο είναι… κενός χώρος. Παριστάνει απλώς την περιοχή —το λεγόμενο «νέφος πιθανότητας»— όπου είναι πιθανό να βρεθεί το ηλεκτρόνιο.

Όσο κι αν μας σοκάρει, τα άτομα είναι τελείως κούφια, όπως και η μακροσκοπική πυκνή ύλη. Τα σωματίδια που την αποτελούν, τα ηλεκτρόνια και οι πυρήνες, έχουν πρακτικά μηδενικό όγκο. Ας μην το πάρουμε κατάκαρδα, όμως έτσι ακριβώς είναι: είμαστε κατά 99,99999…% άδειοι! Κενός χώρος.

Και μας κάνει να φαινόμαστε συμπαγείς και ασυμπίεστοι η αρχή της αβεβαιότητας, η οποία δεν αφήνει τα σωματίδια που μας αποτελούν να «στριμωχτούν» το ένα δίπλα στο άλλο, αλλά τα κρατάει σε απόσταση. Αν το μόνο που είχε σημασία ήταν ο πραγματικός όγκος των σωματιδίων που μας αποτελούν —και δεν ασκούνταν ηλεκτρικές δυνάμεις μεταξύ τους όταν πλησιάζουμε— τότε θα περνάγαμε ο ένας μέσα από τον άλλο κυριολεκτικά σαν φαντάσματα!

Η αρχή της αβεβαιότητας όχι μόνο είναι φάντασμα η ίδια, αλλά δίνει και στα σωματίδια του μικρόκοσμου μια σχεδόν φαντασματική ύπαρξη! Για την εξήγηση του τρίτου μυστηρίου θα μου χρειαστεί ένα απλό ανάλογο του πραγματικού προβλήματος. Στον κλασικό κόσμο στον οποίο ζούμε, αν αφήσω ένα αντικείμενο —ας πούμε ένα μπαλάκι του πινγκ-πονγκ— πάνω σε ένα τραπέζι, η κατάσταση μέγιστης ηρεμίας του —δηλαδή ελάχιστης ενέργειας— είναι να μείνει ακίνητο πάνω στο τραπέζι. Αν όμως η αρχή της αβεβαιότητας ίσχυε και στον δικό μας κλασικό κόσμο —αυτόν που ονομάζουμε μακρόκοσμο—, η ακινησία αυτή θα ήταν ανέφικτη.

Διότι σε έναν καθαρά κβαντικό κόσμο το μπαλάκι δεν επιτρέπεται να έχει ακριβώς προσδιορισμένη θέση, οπότε η επιλογή δεν είναι να μείνει ακίνητο πάνω στο τραπέζι, αλλά να «επιδιώξει» έναν λογικό συμβιβασμό ανάμεσα στη βαρύτητα —που θέλει να το κρατήσει πάνω στο τραπέζι— και την αρχή της αβεβαιότητας που απεχθάνεται τον υπερβολικό εντοπισμό της θέσης του. Το μπαλάκι θα εκτελεί έτσι μια τρεμώδη κίνηση με διαρκείς «σπασμωδικές» αναπηδήσεις τυχαίου ύψους πάνω στο τραπέζι.

Υποθέστε τώρα ότι καλύπτω όλο το τραπέζι με όμοια μπαλάκια το ένα δίπλα στο άλλο. Στον κλασικό μας κόσμο η εικόνα θα είναι εκείνη της απόλυτης ακινησίας· της απόλυτης γαλήνης. Μια ήρεμη «θάλασσα» από ακίνητα λευκά σφαιρίδια. Ενέργεια μηδέν. Ας αφήσουμε τώρα το φάντασμα —την αρχή της αβεβαιότητας— να ανέβει στη «σκηνή». Να κυβερνήσει απευθείας και τον δικό μας κόσμο. Τι θα δούμε;

Τα μπαλάκια θα αρχίσουν να χορεύουν πάνω στο τραπέζι έναν τρελό χορό χωρίς καμιά προφανή χορογραφία που να συνδέει τις κινήσεις τους. Τυχαίες, ανεξάρτητες, σπασμωδικές αναπηδήσεις —αλλού μικρότερες και αλλού μεγαλύτερες— με αναμφίβολο όμως αποτέλεσμα την ανομοιόμορφη και συνεχώς μεταβαλλόμενη κατανομή της δυναμικής και κινητικής ενέργειας πάνω στο τραπέζι.

Το συμπέρασμα είναι πολύ βαθύ όσο και γενικό. Σε έναν κόσμο που διέπεται από την αρχή της αβεβαιότητας η κατάσταση ελάχιστης δυνατής ενέργειας του σύμπαντος όχι μόνο δεν είναι μια κατάσταση ηρεμίας με μηδέν ενέργεια, αλλά είναι επιπλέον και μια κατάσταση ανομοιόμορφης κατανομής αυτής της ενέργειας στον χώρο. Η ενέργεια του σύμπαντος δεν μπορεί ούτε να μην είναι εκεί ούτε και να κατανέμεται ομοιόμορφα στον χώρο. Απλουστεύω δραστικά, αλλά η βασική ιδέα είναι σωστή. Οι σπόροι της ανομοιομορφίας που επέτρεψαν στο σύμπαν να σχηματίσει γαλαξίες και όλες τις άλλες κοσμικές δομές ήταν κβαντικής προέλευσης. Οφείλονταν στην αρχή της αβεβαιότητας, σε συνδυασμό με μια εκρηκτική διαστολή του σύμπαντος στα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου η οποία πήρε αυτούς τους μικροσκοπικούς σπόρους —αυτά τα μικρά πυκνώματα και αραιώματα στην κατανομή της κοσμικής ύλης και ενέργειας— και τους έδωσε κοσμικές διαστάσεις

Στέφανος ΤραχανάςΤο Φάντασμα της Όπερας. Η επιστήμη στον πολιτισμό μας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Κατηγορίες:
Και κάτι άλλο...

9 Μοναδικά Μαθήματα Ζωής που διδάσκει το Σκάκι

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

 

Το σκάκι είναι μια από τις πιο μεγάλες ανθρώπινες δημιουργίες. Είναι ένα παλιό παιχνίδι, αλλά οι κανόνες, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, αριθμούν 500 χρόνια ζωής. Ο τρόπος που κινείται το κάθε κομμάτι και οι πιθανοί συνδυασμοί απαιτούν σκληρή δουλειά και χρόνο από τον παίκτη, αν θέλει να κάνει σωστές κινήσεις.

Επιπλέον, το σκάκι είναι ένας καθρέφτης της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο παίκτης μαθαίνει από τις εμπειρίες του, απομνημονεύει συγκεκριμένα μοτίβα, μεθοδεύει στρατηγικές, στήνει παγίδες, αναλύει καταστάσεις και παίρνει αποφάσεις.

Το σκάκι τελικά δεν είναι απλά ένα παιχνίδι. Είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να πάρεις μαθήματα για την ζωή.

#1. Οι Γυναίκες είναι Ισχυρές και οι Άντρες Απαραίτητοι

Η βασίλισσα είναι το πιο ισχυρό και ευέλικτο κομμάτι στην σκακιέρα, ενώ ο βασιλιάς είναι αργός και με περιορισμένες κινήσεις. Όμως το παιχνίδι μπορεί να συνεχιστεί, ακόμη και αν η βασίλισσα έχει βγει από το παιχνίδι και δεν θα τελειώσει, αν δεν χαθεί ο βασιλιάς.

Όπως και την πραγματική ζωή, οι γυναίκες, με την ευελιξία και τα άλλα τους χαρακτηριστικά που μας έλκουν σε αυτές, συχνά είναι στο επίκεντρο της προσοχής, όμως είναι η αποφασιστικότητα του άντρα που πολλές φορές κρίνει το αποτέλεσμα.

#2. Η Τακτική είναι το 99%

Το σκάκι, όπως και η ζωή, απαιτεί καλά οργανωμένη στρατηγική. Χρειάζεται ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο, όμως χρειάζεται εξίσου να είσαι σε επαγρύπνηση για τυχόν ευκαιρίες ή απειλές που μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά.

Μια κίνηση μπορεί να αλλάξει την ροή του παιχνιδιού.

Για να τα καταφέρεις πρέπει να ξέρεις καλά τους κανόνες, να έχεις «μετρήσει» τις επιλογές σου και να κάνεις κινήσεις που μερικές φορές μπορεί να μην είναι προς τα εμπρός.

 

Ίσως χρειαστεί να οπισθοχωρήσεις.

#3. Υπάρχουν Σίγουρες Κινήσεις, αλλά η Δημιουργικότητα Κερδίζει

Αναλόγως σε πιο στάδιο του παιχνιδιού βρισκόμαστε, υπάρχουν διαφορετικές τακτικές, που απαιτούν και διαφορετικές ικανότητες. Η αρχή του παιχνιδιού χρειάζεται εμπειρία και γνώση των ανοιγμάτων που είναι σε γενικές γραμμές κοινά.

Όσο το παιχνίδι προχωράει, απαιτείται σε μεγαλύτερο βαθμό δημιουργικότητα και ευρηματικότητα. Μπορεί να υπάρχουν κάποιες σίγουρες και ίσως προβλέψιμες λύσεις, αλλά μια αντισυμβατική κίνηση μπορεί να φέρει καλύτερο αποτέλεσμα.

Μην κολλάς σε μια συνταγή. Τα πράγματα είναι πάντα ανοιχτά και υπάρχουν μυριάδες πιθανών κινήσεων και αντίστοιχων πιθανών απαντήσεων.

#4. Δεν αρκεί το Ταλέντο. Χρειάζεται Σκληρή Δουλειά

Αν ο απλός στρατιώτης καταφέρει να φτάσει στο τέλος της σκακιέρας, τότε μπορεί να πάρει προαγωγή.

Αυτό είναι μια μεταφορά που βρίσκει αναλογία στην αληθινή ζωή!

Οι άνθρωποι μπορεί να έχουν κάποιο ασυνήθιστο, άγνωστο ταλέντο, το οποίο μπορεί να εμφανιστεί και να το εκμεταλλευτούν μετά από σκληρή προσπάθεια.

#5. Αν δεν Έχεις Ευκαιρίες, Δημιούργησε τις

Στο σκάκι, είναι χαζό να αφήνεις το παιχνίδι να προχωρήσει περιμένοντας τον αντίπαλο να κάνει το λάθος. Αν πιστεύεις ότι θα κερδίσεις με αυτόν τον τρόπο, το πιθανότερο είναι ότι τελικά θα χάσεις.

Πρέπει να δημιουργείς ευκαιρίες. Δεν γίνεται να περιμένεις για την τέλεια στιγμή για να δείξεις τις δυνατότητες σου ή για να διεκδικήσεις αυτό που θέλεις. Αυτή η στιγμή μπορεί να αργήσει ή ακόμη και να μην εμφανιστεί ποτέ.

Αυτό είναι ένα μάθημα που μπορείς να πάρεις από το σκάκι και να το εφαρμόσεις παντού: στο φλερτ, στον επιχειρηματικό κόσμο, στον αθλητισμό και αλλού.

Στο φλερτ για παράδειγμα, σημαίνει πως πρέπει να εκφράζεις τις προθέσεις σου, όπως μπορείς να δεις στο παρακάτω βίντεο:

 #6. Διορατικότητα: Δες την Μεγάλη Εικόνα

Στο σκάκι παίζεις πάντα με έναν σκοπό. Να κρατήσεις τον βασιλιά σου και να «φας» τον αντίπαλο βασιλιά. Πρέπει να έχεις την μεγάλη εικόνα στο μυαλό σου, καθ’ όλη την διάρκεια του παιχνιδιού και να κάνεις κινήσεις προς την επίτευξη του μεγάλου στόχου.

Μπορεί να χάσεις πιόνια, αλλά ο τελικός σκοπός είναι που μετράει. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται να κάνουν θυσίες και αδυνατούν να δουν την μεγάλη εικόνα πίσω από αυτές. Κάποιες φορές στην ζωή, όπως και στο σκάκι, οι απώλειες είναι αναπόφευκτες, για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε μπροστά και να υπάρξει εξέλιξη.

Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν, στην ζωή και στο σκάκι, η διορατικότητα κερδίζει.

#7. Είναι Αποδεκτό να Απειλείσαι

Σε μια παρτίδα σκάκι, κάθε στιγμή θα απειλείσαι, αλλά και θα απειλείς και αυτό είναι απολύτως αποδεκτό. Φαντάζεσαι ένα παιχνίδι, χωρίς καμία πρόκληση, που δεν θα χρειαζόταν να δυσκολευτείς και να σκεφτείς; Δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον.

Η πίεση είναι μέρος του παιχνιδιού. Συχνά πάνω στην πίεση μπορεί να βρεις μια δυνατή λύση ή να δημιουργήσεις μια καλή ευκαιρία που θα σε οδηγήσει στον στόχο σου. Είναι λοιπόν αποδεκτό και φυσιολογικό να δέχεσαι απειλές στην ζωή. Μπορεί να υπάρχει ο φόβος της απόρριψης ή ο φόβος της αποτυχίας, το ζήτημα είναι να ξέρεις πώς θα τα αντιμετωπίσεις, για να βγεις νικητής.

#8. Είσαι Μόνος σου

Η έκβαση του παιχνιδιού εξαρτάται από τις αποφάσεις που εσύ θα πάρεις και από τις κινήσεις που εσύ θα επιλέξεις να κάνεις. Οι μάχες είναι δικές σου.

Μπορεί να έχεις συμμάχους, άλλους ανθρώπους δίπλα σου ή υφιστάμενους, όμως από εσένα εξαρτάται το πώς θα πολεμήσεις.

Όπως στο σκάκι έχεις τα πιόνια σου, έτσι και στην ζωή έχεις διάφορους πόρους, ανθρώπινους, οικονομικούς κλπ.

Πρέπει να μπορείς να τους εκμεταλλευτείς στο έπακρο και να μάχεσαι. Ίσως κερδίσεις, ίσως όχι. Αν χάσεις όμως, θα χάσεις με αξιοπρέπεια και θα αναλάβεις την ευθύνη.

#9. Οι Αποτυχίες Διδάσκουν

Το έχουμε γράψει αυτό σε δεκάδες άρθρα και θα συνεχίσουμε να το γράφουμε! Οι περισσότεροι από εμάς φοβόμαστε να αποτύχουμε. Όμως η αποτυχία είναι ένδειξη προσπάθειας και χωρίς προσπάθεια, δεν γίνεται τίποτα.

Αυτό είναι κάτι που μας διδάσκει με τον καλύτερο τρόπο το σκάκι. Θα χάσεις πάρα πολλές φορές και θα αντιμετωπίσεις πολλές αποτυχίες, προτού καταφέρεις να κερδίσεις και να επιτεύξεις τον στόχο σου.

Έτσι και αλλιώς η απόρριψη πονάει και υπάρχει λόγος, όπως μπορείς να δεις στο επόμενο βίντεο:

Ένας δύσκολος αντίπαλος που θα σε κάνει να χάσεις, θα σε βοηθήσει να γίνεις καλύτερος και να εξελιχθείς. Έτσι και στην ζωή, οι προκλήσεις και οι αποτυχίες θα σε βγάλουν από την ζώνη άνεσης και θα σε διδάξουν μαθήματα, που θα σε βγάλουν νικητή στην συνέχεια της προσπάθειας σου.

Το σκάκι δεν είναι ένα απλό παιχνίδι που θα παίξεις όταν βαριέσαι ή αν θες να ξεφύγεις από την βαρεμάρα.

Είναι ένας τρόπος ζωής και έχει πολλά να σε διδάξει, τα οποία βρίσκουν εφαρμογή στην καθημερινότητα. Κάθε παρτίδα έχει να σου δώσει κάτι νέο και αυτό είναι το συναρπαστικό στο σκάκι.

_______________________

   Πηγή: menofstyle.gr

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Κατηγορίες:
Νέα

Μαθήματα ζωής σε κόμικ από τον συγγραφέα Στίβεν Κινγκ

| 0 ΣΧΟΛΙΑ
 

Ο Guardian τον έχει χαρακτηρίσει ως «τον πιο σημαντικό αφηγητή ιστοριών της σύγχρονης αμερικάνικης λογοτεχνίας». Η ομάδα του Zen Pencils μετατρέπει σε εικονογραφημένη ιστορία ένα απόσπασμά του από το βιβλίο από το βιβλίο του On Writing: A Memoir of the Craft, το οποίο αρχικά δεν είχε την πρόθεση να δώσει μαθήματα ζωής, αλλά συμβουλές προς συγγραφείς. Αλλά τελικά, όλα τα καλά βιβλία απευθύνονται σε όλους: «Κάνω αυτό που ξέρω να κάνω καλύτερα και το κάνω όσο καλύτερα μπορώ.»

 

 

_______________________

   Πηγή:  doctv.gr

Αντικλείδι , http://antikleidi.com

Κατηγορίες:
Φυσική & Φιλοσοφία, Νέα

Ένα πανέμορφο video για τον κύκλο της ζωής

| 0 ΣΧΟΛΙΑ
Κατηγορίες:
Νέα

Σκυταλοδρομίες ζωής

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

anabenrel6-thumb-large

Έκανα αγωνιστική κολύμβηση ως έφηβη. Μεγαλωμένη σε νησί, το να συμμετέχεις σε αθλήματα της θάλασσας ήταν κάτι συνηθισμένο: κολύμπι, πόλο, κωπηλασία, ιστιοπλοΐα. Αν με ρωτήσετε γιατί ασχολήθηκα με την κολύμβηση μικρή δεν θα ήξερα σίγουρα να απαντήσω μέχρι πρόσφατα. Και οπωσδήποτε δεν ήξερα ως παιδί να πω γιατί πήγαινα στις προπονήσεις μου, γιατί συμμετείχα σε αγώνες, για τι ακριβώς προσπαθούσα.

Κάτι ήξερα. Ήξερα ότι ήταν μία όμορφη συντροφιά η ομάδα του Ναυτικού Ομίλου Χίου. Ήξερα ότι μου άρεσε να βγαίνω στις πρώτες θέσεις. Ήξερα να είμαι υπάκουη και «καλή» σε ό,τι με έβαζαν, τύχαινε, ήθελα να κάνω. Υπάρχουν όμως και πολλά που δεν ήξερα, αλλά συνέβαιναν. Πολλά μικρά και μεγάλα γίνονταν μέσα μου που τα καταλαβαίνω πια σήμερα, τα κατάλαβα πρόσφατα παρακολουθώντας τις μικρές μου κόρες στους πρώτους δικούς τους αγώνες κολύμβησης.

Αυτό που δεν ήξερα είναι πόσο αυτή η συνεχής και καθημερινή προσπάθεια «έχτισε» την αυτοεκτίμησή μου. Τουβλάκι, τουβλάκι, με κάθε 100άρι και κάθε προπόνηση δομήθηκε η ικανότητα του αγωνίζεσθαι, η ικανότητα να μπορείς να κερδίζεις αλλά και να χάνεις, να εξαντλείσαι, μα να συνεχίζεις.

Χωρίς να το ξέρω, αυτό που μάθαινα τότε κι αυτό που μαθαίνουν οι κόρες μου σήμερα, είναι ότι με την καθημερινή πειθαρχία γίνεσαι όλο και καλύτερος. Ο αγώνας να μειώνεις το προσωπικό σου ρεκόρ κάθε φορά, ανεξάρτητα από τη θέση σου σε σχέση με τους άλλους, μου θυμίζει το υπέροχο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου από το Καπνισμένο Τσουκάλι: «Εδώ δεν είναι να ’μαι εγώ πάνω από σένα ή εσύ πάνω από μένα, εδώ είναι να ’ναι ο καθένας μας πάνω από τον εαυτό του».

Το πιο σημαντικό απ’ όλα όμως, είναι η εμπειρία της σκυταλοδρομίας. Παρακολουθώντας την αγωνία των θυγατέρων μου για την πρώτη τους σκυταλοδρομία, κατάλαβα -κι εδώ- αυτό που τότε απλώς βίωνα. «Κι αν κάνω λάθος κι ακυρωθεί όλη η ομάδα;». Τέσσερα παιδιά, σε τέσσερις προσπάθειες, συνήθως με διαφορετικά αγωνίσματα, προσπαθούν όλοι μαζί για την ίδια ομάδα. Το λάθος του ενός τούς ακυρώνει όλους. Η αργοπορία τού ενός τούς πάει όλους πίσω. Η ταχύτητα του ενός τούς πάει όλους μπροστά. Κι ο καθένας κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί, αλλά το αποτέλεσμα είναι ένα και είναι κοινό.

Πόσες σκυταλοδρομίες έχει καθημερινά η ζωή; Από την ομάδα της οικογένειας, στην ομάδα εργασίας στο σχολείο, στο Πανεπιστήμιο, στη δουλειά, στην κοινότητα. Έχουμε να το μάθουμε αυτό. Να αποδεχόμαστε ότι ο καθένας έχει τον ρυθμό του, κολυμπάει το δικό του αγώνισμα, με τον δικό του τρόπο. Κι ότι είμαστε όλοι μαζί, είτε χάνουμε είτε κερδίζουμε, είμαστε ομάδα. Γιατί η ζωή έχει συνεχώς αγώνες και συνεχώς σκυταλοδρομίες... και μόνο έτσι κερδίζουμε τελικά.

Άννυ Μπενέτου

Κατηγορίες:
Νέα
web design by