Να και ένα εκπληκτικό και σημαντικό γεγονός: Η πνευματική εργασία και μόνο δεν κουράζει. Ακούγεται παράλογο. Πριν λίγα χρόνια όμως, οι επιστήμονες προσπάθησαν να διαπιστώσουν πόσο χρόνο μπορεί να εργάζεται το ανθρώπινο μυαλό μέχρι να φτάσει σε «μειωμένη ικανότητα έργου» (ο επιστημονικός ορισμός της κούρασης). Με μεγάλη έκπληξή τους, οι επιστήμονες αυτοί διαπίστωσαν ότι το αίμα που περνάει από τον εγκέφαλο – όταν είναι ενεργός – δεν παρουσιάζει καθόλου ενδείξεις κόπωσης!
Αν πάρουμε αίμα από τις φλέβες ενός χειρώνακτα την ώρα που εργάζεται, θα διαπιστώσουμε ότι είναι γεμάτο από «τοξίνες της κούρασης» και παραπροϊόντα της κούρασης. Αλλά αν παίρναμε μια σταγόνα αίμα από τον εγκέφαλο του Άλμπερτ Αϊνστάιν στο τέλος μιας μέρας, δεν θα περιείχε καθόλου τοξίνες της κούρασης.
Σε ό,τι αφορά τον εγκέφαλο, μπορεί να δουλεύει «εξίσου καλά και γρήγορα και μετά από οχτώ και μετά από δώδεκα ώρες δουλειάς όσο και στην αρχή». Το μυαλό είναι ολότελα ακαταπόνητο. Επομένως … τι σε κουράζει;
Οι ψυχίατροι δηλώνουν ότι η περισσότερη κούρασή μας προέρχεται από την πνευματική και τη συναισθηματική μας κατάσταση. Ένας από τους πιο διακεκριμένους ψυχιάτρους της Αγγλίας, ο Τζ. Α. Χάντφιλντ*, γράφει στο βιβλίο του The psychology of Power (Η ψυχολογία της Δύναμης): Το μεγαλύτερο μέρος της κούρασης από την οποία υποφέρουμε έχει πνευματική αιτία· στην πραγματικότητα, η εξουθένωση από αποκλειστικά βιολογική αιτία είναι σπάνια.
Ένας από τους πιο διακεκριμένους Αμερικανούς ψυχιάτρους, ο δρ. Α. Α. Μπριλ,* προχωράει ακόμη πιο πέρα. Δηλώνει ότι «εκατό τοις εκατό της κούρασης ενός υπαλλήλου γραφείου με καλή υγεία οφείλεται σε ψυχολογικούς παράγοντες – και εννοούμε συναισθηματικούς παράγοντες».
Τι είδους συναισθηματικοί παράγοντες κουράζουν τον υπάλληλο γραφείου; Η χαρά; Η ικανοποίηση; Όχι! Ποτέ! Η άνοια, η δυσαρέσκεια, το αίσθημα ότι δεν υπάρχει εκτίμηση, το αίσθημα μιας ματαιότητας, μιας αδημονίας, η ανησυχία, το άγχος – αυτοί είναι οι συναισθηματικοί παράγοντες που εξουθενώνουν τον υπάλληλο γραφείου, που τον κάνουν ευάλωτο στα κρυολογήματα, που μειώνουν την παραγωγικότητά του, και τον στέλνουν σπίτι με νευρικούς πονοκεφάλους. Ναι· κουραζόμαστε επειδή τα συναισθήματά μας προκαλούν νευρική ένταση στο σώμα μας.
Η ασφαλιστική εταιρεία Metropolitan Life υπέδειξε σε ένα φυλλάδιό της σχετικά με την κούραση:
« Από μόνη της η σκληρή δουλειά» λέει αυτή η μεγάλη εταιρεία ασφαλειών ζωής, «σπάνια προκαλεί κούραση που να μην μπορεί να θεραπευτεί με έναν καλό ύπνο ή με ξεκούραση…Οι τρεις πιο συνηθισμένες αιτίες της κούρασης είναι οι ανησυχίες, το άγχος, και η συναισθηματική αναστάτωση. Συχνά είναι οι πραγματικοί υπαίτιοι ακόμη και όταν η αιτία μοιάζει να βρίσκεται στην σωματική ή στην πνευματική εργασία… Να θυμάστε ότι κάθε τεντωμένος μυς είναι ένας μυς σε λειτουργία. Χαλαρώστε! Φυλάξτε την ενέργειά σας για πιο σημαντικά καθήκοντα».
Σταμάτα αυτή τη στιγμή, όπου και αν βρίσκεσαι, και εξέτασε τον εαυτό σου. Αγριοκοιτάς το βιβλίο καθώς διαβάζεις αυτές τις γραμμές; Αισθάνεσαι ένταση ανάμεσα στα μάτια σου; Κάθεσαι χαλαρά στο κάθισμά σου; Ή μήπως καμπουριάζεις τους ώμους σου; Είναι τεντωμένοι οι μύες του προσώπου σου; Εάν το σώμα σου δεν είναι χαλαρό και άνετο σαν μια πάνινη κούκλα, προκαλείς ακόμη και αυτή τη στιγμή νευρική και μυϊκή ένταση. Προκαλείς νευρική ένταση και νευρική κούραση.
Γιατί προκαλούμε αυτές τις άχρηστες εντάσεις όταν κάνουμε πνευματική εργασία; Ο Ντάνιελ Γ. Τζόσλιν λέει: «Διαπιστώνω ότι το σημαντικότερο εμπόδιο… είναι η σχεδόν καθολική πεποίθηση ότι η σκληρή δουλειά σημαίνει και μια αίσθηση έντονης προσπάθειας, διαφορετικά δεν έγινε καλά». Γι’ αυτό, όταν συγκεντρωνόμαστε συνοφρυωνόμαστε. Καμπουριάζουμε τους ώμους μας. Επιστρατεύουμε τους μυς μας να κάνουν κινήσεις προσπάθειας – που βέβαια σε τίποτα δεν βοηθούν τον εγκέφαλό μας στην λειτουργία του.
Να μια καταπληκτική αλλά και τραγική αλήθεια: Εκατομμύρια άνθρωποι που ούτε θα διανοούνταν να σπαταλήσουν τα χρήματά τους, σπαταλούν και χαραμίζουν την ενέργειά τους με την απερισκεψία επτά μεθυσμένων ναυτικών στη Σιγκαπούρη.
Ποια είναι η απάντηση σε αυτή τη νευρική κούραση; Χαλάρωσε! Χαλάρωσε! Χαλάρωσε! Μάθε να χαλαρώνεις την ώρα που εργάζεσαι!
Εύκολο; Όχι. Θα χρειαστεί πιθανότατα να ανατρέψετε συνήθειες μιας ζωής. Αλλά αξίζει τον κόπο, επειδή μπορεί να αλλάξει επαναστατικά την ζωή σου! Στο δοκίμιό του The Gospel of Relaxation (Το ευαγγέλιο της χαλάρωσης) ο Γουίλιαμ Τζέιμς λέει: « Η αμερικανική υπερένταση και η σπασμωδικότητα και η ένταση και η αγωνία στην έκφραση του προσώπου… είναι κακές συνήθειες, τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο». Η ένταση είναι συνήθεια. Η χαλάρωση είναι συνήθεια. Οι κακές συνήθειες κόβονται, οι καλές μαθαίνονται.
Πώς θα χαλαρώσεις; Αρχίζοντας από το μυαλό ή αρχίζοντας από τα νεύρα; Ούτε από το ένα θα αρχίσεις, ούτε από το άλλο. Θα ξεκινάς πάντα χαλαρώνοντας τους μυς σου!
Ας δοκιμάσουμε. Για να καταλάβεις πώς γίνεται, ας υποθέσουμε ότι ξεκινάς από τα μάτια σου. Διάβασε ολόκληρη αυτή την παράγραφο και όταν φτάσεις στο τέλος της, ακούμπησε στην πλάτη της καρέκλας σου, κλείσε τα μάτια σου, και πες σιωπηλά στα μάτια σου: «Ήρεμα. Ήρεμα. Όχι ένταση, όχι σφίξιμο. Ήρεμα. Ήρεμα». Συνέχισε να το επαναλαμβάνεις ξανά και ξανά, πολύ αργά, επί ένα λεπτό…
Δεν παρατήρησες ότι μετά από μερικά δευτερόλεπτα οι μύες των ματιών άρχισαν να υπακούουν; Δεν αισθάνθηκες σαν κάποιο χέρι να σάρωσε και να απομάκρυνε την ένταση; Όσο απίστευτο και αν φαίνεται, μέσα σε αυτό το ένα λεπτό πήρες ένα δείγμα από όλους τους κώδικες και τα μυστικά της τέχνης της χαλάρωσης. Μπορείς να κάνεις το ίδιο πράγμα με το σαγόνι, με τους μυς του προσώπου, με το λαιμό, με τους ώμους, με ολόκληρο το σώμα σου. Αλλά το πιο σημαντικό όργανο από όλα είναι το μάτι. Ο δρ. Έντμουντ Τζέικομπσον, του πανεπιστημίου του Σικάγου, έφτασε στο σημείο να πει ότι όποιος μπορέσει να χαλαρώσει εντελώς τους μυς των ματιών, μπορεί να ξεχάσει όλα τα προβλήματά του! Ο λόγος που είναι τόσο σημαντικά τα μάτια στη χαλάρωση της νευρικής έντασης είναι ότι καταναλώνουν το ένα τέταρτο ολόκληρης της νευρικής ενέργειας που καταναλώνεται από το σώμα. Γι’ αυτό άλλωστε και τόσο πολλοί άνθρωποι με τέλεια όραση υποφέρουν από ασθενωπία. Επειδή προκαλούν ένταση στα μάτια τους.
Η διάσημη συγγραφέας Βίκι Μπάουμ* είπε ότι όταν ήταν παιδί, γνώρισε έναν ηλικιωμένο άντρα που της δίδαξε ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα της ζωής της. Είχε πέσει και είχε πληγώσει τα γόνατά της και είχε χτυπήσει τον καρπό της. Ο ηλικιωμένος άντρας, που κάποτε ήταν κλόουν σε τσίρκο, τη σήκωσε· καθώς τη βοηθούσε να τινάξει τα ρούχα της, της είπε: «Ο λόγος που χτύπησες είναι επειδή δεν ξέρεις πώς να χαλαρώνεις. Πρέπει να κάνεις πως είσαι χαλαρή σαν κάλτσα, σαν μια παλιά τσαλακωμένη κάλτσα. Έλα, θα σου δείξω πώς να το κάνεις».
Εκείνος ο ηλικιωμένος άντρας δίδαξε τη Βίκι Μπάουμ και τα άλλα παιδιά πώς να πέφτουν και πώς να κάνουν τούμπες προς τα μπρος και προς τα πίσω. Και συνεχώς επέμενε; «Να φαντάζεσαι τον εαυτό σου σαν παλιά τσαλακωμένη κάλτσα. Τότε αναγκαστικά πρέπει να χαλαρώσεις!»
Μπορείς να χαλαρώνεις τις πιο περίεργες στιγμές, σχεδόν οπουδήποτε και αν βρίσκεσαι. Απλώς μην προσπαθήσεις για να χαλαρώσεις. Χαλάρωση σημαίνει απουσία κάθε έντασης και προσπάθειας. Φαντάσου ηρεμία και χαλάρωση. Άρχισε να φαντάζεσαι τη χαλάρωση στους μυς των ματιών και του προσώπου σου, επαναλαμβάνοντας ξανά και ξανά τα λόγια «ήρεμα…ήρεμα… ήρεμα και χαλάρωσε». Νιώσε την ενέργεια να ρέει από τους μυς του προσώπου σου μέχρι το κέντρο του σώματός σου. Φαντάσου τον εαυτό σου ελεύθερο από κάθε ένταση, σαν μωρό παιδί.
Αυτό συνήθιζε να κάνει και η Γκάλι – Κούρτσι,* η μεγάλη σοπράνο. Η Χέλεν Τζέπσον* μου είπε ότι είχε δει συχνά την Γκάλι – Κούρτσι πριν από τις παραστάσεις της να κάθεται σε μια καρέκλα με όλους τους μυς της χαλαρούς, τόσο χαλαρούς που το κάτω σαγόνι της πραγματικά της κρεμόταν. Μια εξαιρετική συνήθεια – την βοηθούσε να μην αγχώνεται υπερβολικά πριν ανέβει στο παλκοσένικο και προλάβαινε την κούραση.
Να τέσσερις ιδέες που θα σε βοηθήσουν να μάθεις να χαλαρώνεις:
- Να χαλαρώνεις και σε «περίεργες» στιγμές. Να «λύνεις» το σώμα σου σαν να ήταν παλιά κάλτσα. Όταν δουλεύω, έχω πάνω στο γραφείο μου μια παλιά καφέ κάλτσα – για να θυμάμαι πόσο χαλαρός πρέπει να είμαι. Πήρες ποτέ στα χέρια σου ένα γατάκι που κοιμάται στη λιακάδα; Αν ναι, θα κρεμόταν από τα χέρια σου σαν βρεγμένη εφημερίδα. Ακόμη και οι γιόγκι στην Ινδία λένε ότι, όποιος θέλει να μάθει τέλεια την τέχνη της χαλάρωσης, πρέπει να μελετήσει τη γάτα. Ποτέ μου δεν είδα κουρασμένη γάτα, γάτα σε νευρική κατάρρευση, ή γάτα να υποφέρει από αϋπνία, ανησυχία, ή έλκος του στομάχου. Πιθανότατα θα αποφεύγεις κι εσύ τέτοιες καταστροφές αν μάθεις να χαλαρώνεις όπως η γάτα.
- Να δουλεύεις σε όσο γίνεται περισσότερο άνετη στάση. Να θυμάσαι ότι οι εντάσεις στο σώμα προκαλούν πόνους στους ώμους και νευρική κούραση.
- Να εξετάζεις τον εαυτό σου τέσσερις με πέντε φορές κάθε μέρα και να αναρωτιέσαι: «Μήπως κάνω τη δουλειά μου πιο κοπιαστική από όσο είναι στην πραγματικότητα; Μήπως χρησιμοποιώ μυς που δεν έχουν σχέση με τη δουλειά που κάνω;». Αυτό θα σε βοηθήσει να καλλιεργήσεις τη συνήθεια να χαλαρώνεις και, όπως λέει ο δρ. Ντέιβιντ Χάρολντ Φινκ, «οι δύο στους τρεις που ξέρουν καλά από ψυχολογία πιστεύουν ότι είναι θέμα συνήθειας».
- Να εξετάζεις ξανά τον εαυτό σου στο τέλος κάθε μέρας και να αναρωτιέσαι: «Πόσο κουρασμένος είμαι; Αν είμαι κουρασμένος, δεν οφείλεται στην πνευματική μου εργασία αλλά στον τρόπο με τον οποίο την έκανα». «Δεν μετράω τα επιτεύγματά μου» λέει ο Ντ. Γ. Τζόσλιν, «από το πόσο κουρασμένος είμαι στο τέλος κάθε μέρας, αλλά από το πόσο κουρασμένος δεν είμαι». Όπως λέει, «όταν αισθάνομαι ιδιαίτερα κουρασμένος στο τέλος κάποιας μέρας ή όταν νιώθω εκνευρισμό που αποκαλύπτει ότι τα νεύρα μου είναι κουρασμένα, γνωρίζω πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η μέρα μου δεν ήταν αποδοτική – και ποσοτικά, και ποιοτικά». Αν κάθε επιχειρηματίας στην Αμερική μάθαινε αυτό το μάθημα, ο αριθμός των θανάτων από ασθένειες της «υπερέντασης» θα μειωνόταν κατακόρυφα μονομιάς. Και θα σταματούσαμε να γεμίζουμε τα σανατόρια και τα άσυλά μας με ανθρώπους που «έσπασαν» από την κούραση και τις ανησυχίες.
Μάθε να χαλαρώνεις ενώ δουλεύεις