“Ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, στην πραγματεία του Περί ζωγραφικής που γράφτηκε το 1435, θεωρεί την «ιστορία» – δηλαδή τη ζωγραφική με αφηγηματικό θέμα – ως την ύψιστη μορφή τέχνης. […] Τα θέματα της ζωγραφικής της «ιστορίας» (μυθολογικά, θρησκευτικά, ιστορικά, αλληγορικά) περιέκλειαν αισθητοποιημένη όλη την κλίμακα των ιδανικών του Δυτικού Πολιτισμού. Η τέχνη ήταν η κιβωτός, όπου ο δυτικός κόσμος είχε καταθέσει κωδικοποιημένες σε εικόνες όλες τις αξίες του.”
Η ιστορική ζωγραφική και η προσωπογραφία της Επανάστασης δεσπόζουν κατά την πρώτη περίοδο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, περίοδο κατά την οποία αγωνιωδώς αναζητούνται ταυτοτικά χαρακτηριστικά σε όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξής του. Η τέχνη καλείται κι αυτή να παίξει τον δικό της θεσμικό και λειτουργικό ρόλο σε αυτήν την αναγκαιότητα, γεγονός που διαφαίνεται “στην επείγουσα μέριμνα” του νέου κράτους, να ιδρύσει το Σχολείο των Τεχνών (31 Δεκεμβρίου 1836), να φέρει ξένους διδασκάλους και να στείλει υποτρόφους, κυρίως στην Ακαδημία του Μονάχου.
“Η ιστορία ημών θέλει γραφή. Θέλετε την γράψει και την εμψυχώσει δια των εικόνων σας. Οι ήρωές μας αποθνήσκουν και ματαίως οι απόγονοί μας θέλουν ζητεί επιπνοίας ηρωισμού και φιλοπατρίας εις το ήθος των…” Αυτά τα λόγια απευθύνει ο Ιωάννης Κωλέττης προς τους αδερφούς Γεώργιο και Φίλιππο Μαργαρίτη, δύο από τους βασικούς εκπροσώπους της ζωγραφικής της Επανάστασης, υποδηλώνοντας τον ιδεολογικό ρόλο που η ιστορική ζωγραφική του νεόδμητου κράτους όφειλε να παίξει. Ακούγεται λίγο… “στρατευμένο”, αυτό όμως ήταν και στην πραγματικότητα. Από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του Γεωργίου Μαργαρίτη είναι ο πίνακας με τον τίτλο “Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη”, λάδι σε μουσαμά, με διαστάσεις 94 Χ 117 εκ., που φιλοξενείται στη Συλλογή του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη.
Στην ίδια συλλογή συμπεριλαμβάνεται και ο πίνακας του Διονυσίου Τσόκου, με τίτλο “Η φυγή από την Πάργα”, έργο του 1847, σε μικρότερο μέγεθος, διαστάσεων 37 Χ 47 εκ. Χαρακτηριστικά έργα του ιδίου είναι επίσης οι πίνακες με τους τίτλους, “Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη” και “Κωνσταντίνος Κανάρης”, μια προσωπογραφία του Έλληνα ναυάρχου των θρυλικών Ψαρών.
Τα περισσότερα ωστόσο δείγματα του είδους φέρουν την υπογραφή του Θεόδωρου Βρυζάκη, που θεωρείται και ο βασικότερος εκπρόσωπος της ιστορικής ζωγραφικής του απελευθερωτικού αγώνα. Ο Βρυζάκης, γιος θύματος του Αγώνα, ήταν ο πρώτος υπότροφος που εστάλη για σπουδές στην Ακαδημία του Μονάχου. Οι επιρροές των Γερμανών δασκάλων του εξάλλου, εκπροσώπων του γερμανικού ρομαντικού φιλελληνισμού, είναι διακριτές σε όλα του τα έργα. Κάποιοι από τους πιο αντιπροσωπευτικούς του πίνακες είναι: “Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης”, “Η έξοδος του Μεσολογγίου”, “Αποχαιρετισμός στο Σούνιο”, “Προσωπογραφία Αναγνωστόπουλου”, “Στα στενά των Δερβενακίων”, “Δυο πολεμιστές”, “Η Ελλάς ευγνωμονούσα” κ.ά. Χαρακτηριστικό των έργων του Βρυζάκη είναι το “μνημειακό τους μέγεθος”, έργα δηλαδή μεγάλων διαστάσεων επιβλητικού ύφους, προορισμένα να κοσμήσουν δημόσια κτήρια, τα ανάκτορα και γενικότερα τους επίσημους χώρους της Αθήνας, που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε οργασμό ανοικοδόμησης.
Οι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης, ζωγράφοι της ώριμης Σχολής του Μονάχου, θεωρούνται εκπρόσωποι ενός μεταγενέστερου είδους ζωγραφικής, της Ηθογραφίας. Σίγουρα πάντως, δεν εντάσσονται στους χαρακτηρισμένους καλλιτέχνες της “ιστορικής ζωγραφικής”. Ωστόσο, τρεις δικοί τους πίνακες με θέματα εμπνευσμένα από τον Αγώνα είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς: “Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη”, έργο του Λύτρα, που βρίσκεται στην Πινακοθήκη Αβέρωφ, στο Μέτσοβο, “Το ψαριανό μοιρολόι”, έργου του ιδίου με θεματολογία που αντλεί από τη σφαγή στα Ψαρά, αγορασμένο με χρήματα του κληροδοτήματος Γ. Αβέρωφ και το οικείο σε όλους μας “Κρυφό Σχολειό” του Νικολάου Γύζη, για το οποίο περιττεύουν οι συστάσεις, ως εικόνα τουλάχιστον.
Τη δική του, εντελώς ξεχωριστή πινελιά στη ζωγραφική του Αγώνα, έδωσε και ο Παναγιώτης Ζωγράφος, με τα έργα του “Πόλεμος των Βασιλικών”, “Πόλεμος της Τριπολιτζάς”, “Μάχη και πρώτη πολιορκία των Αθηνών” και “Η πολιορκία των Αθηνών από τον Κιουταχή”, το πιο γνωστό του ίσως έργο, μια υδατογραφία, που βασίζεται σε διήγηση του Μακρυγιάννη.
Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος, με τη δική του ιδιαίτερη καλλιτεχνική σφραγίδα, υπέγραψε μια προσωπογραφία με τον τίτλο “Αθανάσιος Διάκος”, μια ζωγραφική απεικόνιση του θανάτου του Μάρκου Μπότσαρη κοντά στο Καρπενήσι, έναν εξαιρετικά χαρακτηριστικό πίνακα με τον τίτλο “Μ. Μπότσαρης – Οδ. Ανδρούτσος – Αθ. Διάκος”, που προκρίνει το πνεύμα ομαδικότητας και συνεργασίας των τριών πολεμιστών, καθώς και τον πίνακα με τίτλο “Ρήγας – Κοραής”, όπου οι δύο οραματιστές των συνεργαζόμενων υπόδουλων βαλκανικών λαών και της δημιουργίας ενός ευνομούμενου δημοκρατικού κράτους υποβαστάζουν την κατάκοπη, ταλαιπωρημένη Ελλάδα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι, πέρα από τους Έλληνες ζωγράφους, πολλοί ξένοι άφησαν πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή, εμπνευσμένη από τα θέματα της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο Ευγένιος Ντελακρουά, ηγετική μορφή του Γαλλικού Ρομαντισμού του 19ου αιώνα, με πιο διάσημο έργο του έναν πίνακα που απεικονίζει συμβολικά τη Γαλλική Επανάσταση, εμπνεύστηκε από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων και άφησε μνημειακούς πίνακες. “Τα ερείπια του Μεσολογγίου” είναι από τα γνωστότερα ίσως έργα του γύρω από την Ελληνική Επανάσταση. Ο ζωγράφος απεικονίζει συμβολικά την Ελλάδα, με μία γυναίκα που φοράει ελληνική φορεσιά, έχοντας το στήθος της γυμνό και ενώ είναι έτοιμη να πεθάνει. Το έργο εμπνέεται από την τραγική έκβαση που είχε η πολυήμερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Στους μουντούς τόνους του θανάτου απεικονίζεται από τον ίδιο και “Η σφαγή της Χίου”, “Η Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά”, καθώς και άλλα έργα του.
Ο φιλέλληνας αρχαιολάτρης Louis Dupré απεικόνισε, το 1821, την πρώτη πράξη της Επανάστασης και στη συνέχεια πίνακες αφιερωμένους σε μορφές των αγωνιστών, όπως οι πίνακές του με τους τίτλους “Νικολάκης Μητρόπουλος”, “Δημήτριος Μαυρομιχάλης”, “Ο Φώτο Πίκος από το Σούλι” κ.ά. Με τις προσωπογραφίες των αγωνιστών ασχολήθηκε και ο Δανός ζωγράφος Adam Fiedel, που έζησε στην Ελλάδα από το 1821 μέχρι το 1824 και γνωρίστηκε με πολλές από τις ηγετικές μορφές του Αγώνα, τις οποίες και ζωγράφισε. Κάποιοι από τους τίτλους των πινάκων του: “Θεόδωρος Κολοκοτρώνης”, “Ανδρέας Μιαούλης”, “Μαντώ Μαυρογένους”, “Μπουμπουλίνα” και πολλοί άλλοι. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, κυκλοφόρησε συνολικά 241 λιθογραφίες με πορτρέτα Ελλήνων αγωνιστών.
Ο ζωγράφος L. Muller υπογράφει τον πίνακα με τίτλο “Έλληνες με καριοφύλια” και ο Γάλλος Ary Scheffer, τις “Σουλιώτισσες Γυναίκες”. Έργα τους εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση άφησαν επίσης οι ζωγράφοι, Peter Von Hess, François-Émile de Lansac, Auguste Vinchon, Louis Garneray, Ludovico Lipparini, καθώς και ο Γερμανός αξιωματικός του στρατού και ερασιτέχνης ζωγράφος, Karl Krazeisen, στον οποίο οφείλουμε πολλές προσωπογραφίες, με κυρίαρχη εκείνη του Ιωάννη Μακρυγιάννη, από τον ομότιτλο πίνακά του.
“Το αγγελτήριο του θανάτου του Ευγένιου Ντελακρουά, το 1863, τον αναφέρει ως «ζωγράφο ιστορίας» και είναι ίσως μία από τις τελευταίες φορές στην Ιστορία της Τέχνης, που γίνεται χρήση αυτού του όρου.” Η ζωγραφική της ιστορίας καταλύθηκε από τον Ρεαλισμό, καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα.
Πηγή: ovigreek.wordpress.com (Λίλιαν Μπαντάνη)
