Irvin Yalom (2 άρθρα)

Η αβεβαιότητα και η αναζήτηση για νόημα: Ο διάσημος ψυχίατρος Ίρβιν Γιάλομ γράφει για το πώς πρέπει να αναζητάμε το νόημα στη ζωή μας.

Η αναζήτηση για νόημα, όπως και η αναζήτηση για την απόλαυση, πρέπει να γίνεται έμμεσα. Το νόημα προέρχεται από μια δραστηριότητα που έχει νόημα: όσο προσπαθούμε να το επιδιώξουμε με προμελετημένο τρόπο, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να το βρούμε.

Ο μοναδικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης, έγραφε ο Carl Jung στα σημειωματάρια του, είναι να ανάψει ένα φως στο σκοτάδι της ίδιας της ύπαρξης. Σε ένα σύμπαν που δεν έχει σκοπό με την ανθρώπινη έννοια, όπου δεν είμαστε παρά ένα κοσμικό ατύχημα, το σκοτάδι της ίδιας της ύπαρξης, μπορεί εύκολα να μας κατακλύσει και όμως συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε για νόημα. Όσο απέραντο και να είναι το σκοτάδι, συμπλήρωσε ο Στάνλεϋ Κιούμπρικ σε μια συνέντευξη του 1968, πρέπει να φέρουμε το δικό μας φως.

Ο τρόπος με τον οποίο φέρνουμε στην επιφάνεια αυτό το φως, διερευνάται από τον μεγάλο υπαρξιακό ψυχίατρο Ίρβιν Γιάλομ στο απολύτως διαφωτιστικό κλασικό βιβλίο του 1989, «Ο Δήμιος του Έρωτα και άλλες Ψυχοθεραπευτικές Ιστορίες».

Ο Γιάλομ έχει κάνει για την ψυχοθεραπεία ό,τι έκανε ο Oliver Sacks για τη νευρολογία, χρησιμοποιώντας αφηγήσεις από περιστατικά συνεδριών του, προκειμένου να εξετάσει μερικά από τα μεγαλύτερα και πολυετή ανθρώπινα ερωτήματα. Μέσα από τις ιστορίες δέκα θεραπευόμενων, εξετάζει ποιες είναι οι τέσσερις κύριες πτυχές της ψυχοθεραπείας – το αναπόφευκτο του θανάτου, η ελευθερία να διαμορφώσουμε τη ζωή μας, η απόλυτη μοναξιά μας και η απουσία οποιουδήποτε προφανούς νοήματος ή λογικής στη ζωή.

Το τελευταίο από τα τέσσερα, το οποίο ο Γιάλομ θεωρεί το υπαρξιακό ανθρώπινο δίλημμα ενός όντος που ψάχνει για νόημα και βεβαιότητα σε ένα σύμπαν που δεν έχει κανένα από τα δύο, είναι ταυτόχρονα το πιο άπιαστο όσο και το πιο γόνιμο, γιατί ενσωματωμένα σε αυτό, βρίσκονται τα άλλα τρία. Ο Γιάλομ γράφει:

Αν ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, αν όλα τα επιτεύγματά μας και ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα καταστραφούν μία ημέρα, αν ο κόσμος μας είναι σχετικός (δηλαδή, όλα θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικά), αν τα ανθρώπινα όντα πρέπει να κατασκευάσουν τον κόσμο και την ανθρώπινη πρόθεση μέσα σε αυτόν τον κόσμο, τότε ποιο διαρκές νόημα μπορεί να υπάρχει στη ζωή;

Είμαστε πλάσματα που αναζητούν νόημα. Βιολογικά, τα νευρικά μας συστήματα είναι οργανωμένα με τέτοιο τρόπο ώστε ο εγκέφαλος να συγκεντρώνει αυτόματα τα εισερχόμενα ερεθίσματα σε παραμέτρους. Το νόημα παρέχει επίσης την αίσθηση της κυριαρχίας: αν νιώθουμε αβοήθητοι και μπερδεμένοι εν όψει τυχαίων, αδιευκρίνιστων γεγονότων, επιδιώκουμε να τα βάλουμε σε μία τάξη και, με τον τρόπο αυτό, να αποκτήσουμε μια αίσθηση ελέγχου πάνω τους. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι το νόημα γεννά αξίες και, ως εκ τούτου, τον κώδικα συμπεριφοράς: έτσι η απάντηση στις «ερωτήσεις του γιατί» (Γιατί ζω;) παρέχει μια απάντηση στις «ερωτήσεις του πώς» (Πώς μπορώ να ζήσω;).

Πράγματι, ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας σχετικά με το πώς να ζήσει βασίζεται σε αυτήν την αναζήτηση του νοήματος. Και όμως ο Γιάλομ υποστηρίζει ότι μπορούμε να αναζητήσουμε το νόημα μόνο με έμμεσο τρόπο. Με μια αίσθηση που θυμίζει την Βιρτζίνια Γούλφ για το παράδοξο της γραφής για την ψυχή, ισχυρίζεται:

Η αναζήτηση για νόημα, όπως και η αναζήτηση της ευχαρίστησης, πρέπει να γίνεται έμμεσα. Το νόημα προέρχεται από μια δραστηριότητα που μας κάνει νόημα: όσο περισσότερο σκοπεύουμε να το ακολουθήσουμε εσκεμμένα, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να το βρούμε. Τα ορθολογικά ερωτήματα που μπορεί κανείς να θέσει για το νόημα, ξεπερνούν τις απαντήσεις. Στη θεραπεία, όπως και στη ζωή, η ύπαρξη νοήματος είναι ένα υποπροϊόν της αφοσίωσης και της δέσμευσης και εκεί είναι όπου οι θεραπευτές πρέπει να κατευθύνουν τις προσπάθειές τους – όχι ότι η δέσμευση παρέχει την ορθολογική απάντηση στις ερωτήσεις για το νόημα, αλλά μετατρέπει αυτά τα ερωτήματα σε μη σημαντικά.

Τόσο στη θεραπεία όσο και στη ζωή, αυτή η παράλληλη λάμψη του νοήματος, απαιτεί την καλλιέργεια ενός επιπέδου άνεσης με την αβεβαιότητα και να αναρωτιόμαστε συνεχώς αυτό που η Hannah Arendt όρισε τόσο αξιοσημείωτα: τα «αναπάντητα ερωτήματα» που μας κάνουν ανθρώπους. Στη συνέχεια ζητά, για να παραφράσουμε τα αθάνατα λόγια του Rilke, να βιώνουμε αυτά τα ερωτήματα. Ο Γιάλομ γράφει:

Η ικανότητα να ανεχθούμε την αβεβαιότητα είναι προαπαιτούμενη… Ο ισχυρός πειρασμός να αποκτήσουμε την βεβαιότητα με την αποδοχή μίας ιδεολογικής σχολής και ενός αυστηρού θεραπευτικού συστήματος είναι επικίνδυνος: μια τέτοια πεποίθηση μπορεί να εμποδίσει την αβέβαιη και αυθόρμητη συνάντηση, που είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική θεραπεία.

Πρέπει να υποθέσω ότι το να γνωρίζουμε, είναι καλύτερο από το να μην γνωρίζουμε, το να τολμούμε να εξερευνούμε από το να μην τολμούμε και ότι η μαγεία και η ψευδαίσθηση, όσο πλούσιες, όσο γοητευτικές και να είναι, αποδυναμώνουν τελικά το ανθρώπινο πνεύμα.

_______________________

Πηγή: brainpickings.com , psychologynow.gr

Συμβουλές και προτάσεις του διάσημου ψυχαναλυτή

Ποιός από μας δεν έχει γνωρίσει κάποιον άνθρωπο (ίσως τον ίδιο μας τον εαυτό) που να είναι τόσο στραμμένος προς τα έξω, τόσο απορροφημένος στη συσσώρευση αγαθών ή στο τι σκέφτονται οι άλλοι, ώστε να χάνει κάθε αίσθηση του εαυτού του; Ένας τέτοιος άνθρωπος, όταν του τίθεται κάποιο ερώτημα, αναζητεί την απάντηση προς τα έξω κι όχι προς τα μέσα. Διατρέχει δηλαδή τα πρόσωπα των άλλων, για να μαντέψει ποιά απάντηση επιθυμούν ή περιμένουν.

Για έναν τέτοιον άνθρωπο θεωρώ χρήσιμο να συνοψίσω μια τριάδα δοκιμίων που έγραψε ο Σοπενάουερ προς το τέλος της ζωής του. (Για όποιον έχει φιλοσοφικές τάσεις είναι γραμμένα σε γλώσσα σαφή και προσβάσιμη στον μη ειδικό). Βασικά τα δοκίμια τονίζουν ότι το μόνο που μετράει είναι αυτό που το άτομο είναι.

Ούτε ο πλούτος ούτε τα υλικά αγαθά ούτε η κοινωνική θέση ούτε η καλή φήμη φέρνουν την ευτυχία. Αν και οι σκέψεις αυτές δεν αφορούν συγκεκριμένα τα υπαρξιακά θέματα, παρ’ όλ’ αυτά μας βοηθούν να μετακινηθούμε από ένα επιφανειακό επίπεδο προς βαθύτερα ζητήματα.

1. Αυτό που κατέχουμε. Τα υλικά αγαθά είνα απατηλά. Ο Σοπενάουερ υποστηρίζει πολύ κομψά ότι η συσσώρευση πλούτου και αγαθών είναι ατελείωτη και δεν προσφέρει ικανοποίηση. Όσο περισσότερα κατέχουμε, τόσο πολλαπλασιάζονται οι απαιτήσεις μας. Ο πλούτος είναι σαν το νερό της θάλασσας: όσο περισσότερο πίνουμε, τόσο πιο πολύ διψάμε. Στο τέλος δεν κατέχουμε εμείς τα αγαθά μας – μας κατέχουν εκείνα.

2. Αυτό που αντιπροσωπεύουμε στα μάτια των άλλων. Η φήμη είναι το ίδιο εφήμερη όσο και τα υλικά πλούτη. Ο Σοπενάουερ γράφει: “Οι μισές μας ανησυχίες και αγωνίες έχουν προέλθει από την έγνοια μας για τις γνώμες των άλλων… πρέπει να βγάλουμε αυτό το αγκάθι απ’ τη σάρκα μας”. Είναι τόσο ισχυρή η παρόρμηση να κάνουμε μια καλή εμφάνιση, ώστε για μερικούς φυλακισμένους, την ώρα που βαδίζουν προς τον τόπο της εκτέλεσής τους, αυτό που κυρίως απασχολεί τη σκέψη τους είναι το ντύσιμο και οι τελευταίες τους χειρονομίες.
Η γνώμη των άλλων είναι ένα φάντασμα που μπορεί ανά πάσα στιγμή ν’ αλλάξει όψη. Οι γνώμες κρέμονται από μια κλωστή και μας υποδουλώνουν στο τι νομίζουν οι άλλοι, ή, ακόμα χειρότερα, στο τι φαίνεται να νομίζουν – γιατί ποτέ δεν μπορούμε να μάθουμε τι σκέφτονται πραγματικά.

3. Αυτό που είμαστε. Μόνο αυτό που είμαστε έχει πραγματική αξία. Μια καλή συνείδηση, λέει ο Σοπενάουερ, αξίζει περισσότερο από μια καλή φήμη. Ο μεγαλύτερος στόχος μας θα έπρεπε να είναι η καλή υγεία κι ο πνευματικός πλούτος, ο οποίος οδηγεί σε ανεξάντλητα αποθέματα ιδεών, στην ανεξαρτησία και σε μια ηθική ζωή. Η ψυχική μας γαλήνη πηγάζει από τη γνώση ότι αυτό που μας αναστατώνει δεν είναι τα πράγματα, αλλά η ερμηνεία μας για τα πράγματα.

Αυτή η τελευταία σκέψη – ότι η ποιότητα της ζωής μας προσδιορίζεται από το πως ερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας, όχι από τις ίδιες τις εμπειρίες – είναι ένα σημαντικό θεραπευτικό δόγμα που ανάγεται στην αρχαιότητα. Κεντρικό αξίωμα στη σχολή του στωικισμού, πέρασε από τον Ζήνωνα, τον Σενέκα, τον Μάρκο Αυρήλιο, τον Σπινόζα, τον Σοπενάουερ και τον Νίτσε κι έφτασε να γίνει θεμελιώδης έννοια τόσο στην ψυχοδυναμική όσο και στη γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία.

Από το βιβλίο του Irvin Yalom, Στον κήπο του Επίκουρου: αφήνοντας πίσω τον τρόμο του θανάτου, εκδόσεις Άγρα.

O Irvin D. Yalom (1931-) είναι επίτιμος καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ. Μαθητής και συνεργάτης του Rollo May, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους, εν ζωή, εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική και είναι συγγραφέας του εγκυρότερου και πληρέστερου εγχειρίδιου υπαρξιακής ψυχοθεραπείας ("Existential Psychotherapy"). Το πρώτο του βιβλίο, "Theory and Practice of Group Psychotherapy", έχει μεταφραστεί σε 14 γλώσσες και αποτελεί βασικό διδακτικό εγχειρίδιο σε πολλές σχολές ψυχιατρικής και ψυχοθεραπείας.

Ο Yalom έχει γράψει πολλά ακόμη επιστημονικά βιβλία και άρθρα. Το λογοτεχνικό του έργο αρχίζει όψιμα και περιλαμβάνει δύο συλλογές διηγημάτων ("Love's Executioner" και "Momma and the Meaning of Life") και τρία μυθιστορήματα ("When Nietzsche Wept", "Lying on the Couch" και "The Schopenhauer Cure"), που όλα έχουν γίνει μπεστ-σέλλερ σε πολλές χώρες. Όλα του τα λογοτεχνικά βιβλία αποτελούν ιστορίες ψυχοθεραπείας και ο ίδιος τα θεωρεί προέκταση του διδακτικού του έργου, το οποίο, όπως λέει, βρίθει ούτως ή άλλως ιστοριών και διηγήσεων.

Στις Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν τα βιβλία του: "Όταν έκλαψε ο Νίτσε", "Στο ντιβάνι" και "Η θεραπεία του Σοπενάουερ" (μυθιστορήματα)· "Ο δήμιος του έρωτα" και "Η μάνα και το νόημα της ζωής" (διηγήματα)· "Θρησκεία και ψυχιατρική", "Το δώρο της ψυχοθεραπείας", "Στον κήπο του Επίκουρου - Αφήνοντας πίσω τον τρόμο του θανάτου", "Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας και Ενδονοσοκομειακή ομαδική ψυχοθεραπεία" (δοκίμια και μελέτες)· "Κάθε μέρα λίγο πιο κοντά - Μια ψυχοθεραπεία ειπωμένη δυό φορές" (με την Ginny Elkin)· "Θα φωνάξω την αστυνομία" που συνέγραψε με τον R.L.Berger (αφήγημα), ενώ ετοιμάζεται το βιβλίο "Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία".

Πηγή: Tvxs ( Επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη )