λέξεις (6 άρθρα)

Οι λέξεις ως νοητές εικόνες (πώς «βλέπουμε» τις λέξεις;)

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Σύμφωνα με μια νευροεπιστημονική προσέγγιση, όταν διαβάζουμε μπορούμε να «βλέπουμε στο μυαλό μας» και να αναγνωρίζουμε τις λέξεις ως εικόνες και να τις ακούμε να εκφωνούνται «μέσα στο κεφάλι μας». Δηλαδή, φαίνεται ότι οι λέξεις δεν κωδικοποιούνται στον εγκέφαλο με βάση τη σημασία τους, αλλά μάλλον με βάση απλούστερα χαρακτηριστικά τους, όπως ο ήχος και το σχήμα της γραπτής τους μορφής. Καθώς τα μάτια μας σαρώνουν αυτές τις λέξεις, μας φαίνεται ότι ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται το νόημά τους ακαριαία. Πώς όμως είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε και να ερμηνεύουμε τα σήματα σε μια σελίδα τόσο γρήγορα;

Μια νέα μελέτη υποδεικνύει ότι ίσως να υπάρχει μια εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου που αναγνωρίζει τις τυπωμένες λέξεις ως εικόνες, και όχι με βάση τη σημασία τους.

Η ερευνητική ομάδα του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Georgetown μελέτησε ένα δείγμα εγκεφάλων 12 ατόμων που υποβλήθηκαν σε λειτουργική μαγνητική τομογραφία. Η μελέτη επικεντρώθηκε σε μια πολύ μικρή περιοχή του εγκεφάλου που είναι γνωστό ότι εμπλέκεται στην αναγνώριση του λόγου, την περιοχή της οπτικής μορφής της λέξης (Visual Word Form Area), που βρίσκεται στην επιφάνεια του εγκεφάλου, πίσω από το αριστερό αυτί. H ανάλογη περιοχή του δεξιού ημισφαιρίου είναι η περιοχή του ατρακτοειδούς του προσώπου, η οποία μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε πρόσωπα. Σε μικρά παιδιά και σε αναλφάβητα άτομα, τόσο η περιοχή VWFA όσο και η περιοχή ατρακτοειδούς του προσώπου ανταποκρίνονται στα πρόσωπα. Καθώς οι άνθρωποι μαθαίνουν να διαβάζουν, η περιοχή VWFA αναγνωρίζει και λέξεις.

Michigan Daily LifeΟι ερευνητές παρουσίασαν στα υποκείμενα της μελέτης μια σειρά από πραγματικές υφιστάμενες λέξεις και μια σειρά από κατασκευασμένες λέξεις. Αυτές οι τεχνητές λέξεις δεν είχαν κάποιο νόημα και προκάλεσαν αντιδράσεις από μια μεγάλη ομάδα νευρώνων στην VWFA, ενώ διαφορετικά υποσύνολα νευρώνων ανταποκρίθηκαν στις πραγματικές λέξεις. Μετά το τέλος της μελέτης, τα υποκείμενα του πειράματος είχαν εκπαιδευτεί να αναγνωρίζουν τις ψευδολέξεις, και οι νευρώνες αποκρίνονταν όπως έκαναν και με τις πραγματικές. Επειδή οι λέξεις αυτές δεν είχαν νόημα, η μελέτη συμπέρανε ότι οι νευρώνες μας πρέπει να ανταποκρίνονται στις λέξεις με βάση την εμφάνισή τους, παρά τη σημασία τους. Δηλαδή, καθώς εξασκούμαστε στην ανάγνωση, είναι σαν να δημιουργούμε ένα οπτικό λεξικό στην περιοχή VWFA — αντίστοιχα, φαίνεται να συσσωρεύουμε έναν κατάλογο οικείων προσώπων στην αντίθετη πλευρά του εγκεφάλου μας.

Επιπλέον, φαίνεται ότι μπορούμε να «ακούμε» γραπτές λέξεις μέσα στο κεφάλι μας. Ο ήχος μπορεί να ήταν το αρχικό όχημα της γλώσσας, αλλά η γραφή μάς επιτρέπει να δημιουργούμε λέξεις ή και να τις καταλαβαίνουμε χωρίς αυτόν. Ωστόσο, νέες έρευνες δείχνουν ότι ο ήχος παραμένει κρίσιμο στοιχείο της ανάγνωσης, ακόμα και όταν δεν ακούγεται.

Matt Gibson_Reading _VisualΌταν οι άνθρωποι ακούν την ομιλία, η νευρική δραστηριότητα συσχετίζεται με το ηχητικό περίβλημα κάθε λέξης: τη διακύμανση του ηχητικού σήματος, την πάροδο του χρόνου που αντιστοιχεί στη νευρωνική δραστηριότητα κ.ά. Στο Πανεπιστήμιο της Παβίας στην Ιταλία έγινε μια μελέτη σε 16 άτομα που υποβάλλονταν σε χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο ενόσω παρέμεναν ξύπνια. Οι ερευνητές μέτρησαν τη νευρωνική δραστηριότητα που παρατηρείται απευθείας στην επιφάνεια της εγκεφαλικής δομής δημιουργίας της γλώσσας, που είναι γνωστή ως περιοχή Broca, καθώς τα άτομα διάβαζαν ένα κείμενο σιωπηλά ή φωναχτά. Όταν η νευρωνική δραστηριότητα συσχετίστηκε με το ηχητικό περίβλημα του συγκεκριμένου κειμένου, παρατηρήθηκε ότι η διέγερση εμφανιζόταν πολύ πριν τα άτομα μιλήσουν, ή ακόμα και όταν δεν σχεδίαζαν καν να μιλήσουν. Με άλλα λόγια, η περιοχή Broca ανταποκρίθηκε στη σιωπηλή ανάγνωση με τον ίδιο τρόπο όπως όταν αποκρίνεται σε εκφωνούμενο κείμενο, δηλαδή ήταν σαν η ίδια η περιοχή Broca να παρήγε τον ήχο των λέξεων, ώστε οι αναγνώστες να μπορούν να τον ακούν εσωτερικά. Το πόρισμα και αυτής της μελέτης ήταν ότι φαίνεται πως οι λέξεις κωδικοποιούνται στον εγκέφαλο σαν νευρικά μοτίβα που δεν αντιπροσωπεύουν τη συμβολική τους σημασία, αλλά απλούστερα χαρακτηριστικά τους, όπως το πώς ακούγονται.

Επεξεργαζόμαστε λοιπόν τις λέξεις με βάση το πώς τις βλέπουμε γραμμένες και πώς τις ακούμε; Και, αν ναι, αυτό ισχύει για όλους; Σίγουρα τα δείγματα των μελετών είναι μικρά και η διαθέσιμη ερευνητική τεχνολογία και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται σήμερα (π.χ., ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα) δεν μπορούν να μας δίνουν παρά μόνο ενδείξεις — αλλά και πολλές ιδέες για το πώς αντιλαμβανόμαστε και παράγουμε την ανθρώπινη γλώσσα.

Πηγή: amagi.gr (Κατερίνα Χρυσανθοπούλου)

Κατηγορίες:
Λεξιλογικά

Πως επηρεάζεται το παιδί μας από τις λέξεις που λέμε αλλά και από τον τρόπο που τις λέμε

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Καθημερινά δέχεται κλήσεις το «Το Χαμόγελο του Παιδιού» στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» από γονείς οι οποίοι θέλουν να μάθουν ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος να μιλήσουν στα παιδιά τους για διάφορα θέματα που τους απασχολούν και έχουν να κάνουν με τον τρόπο που συναλλάσσονται καθημερινά μαζί τους.

Στην επικοινωνία μας με τα παιδιά δεν παίζουν ρόλο μόνο οι λέξεις που λέμε, αλλά και ο τρόπος που τις λέμε, δηλαδή η συναισθηματική διάθεση στην οποία βρισκόμαστε τη δεδομένη στιγμή. Η συμπεριφορά πίσω από τα λόγια του γονέα είναι εξίσου σημαντική όσο και τα ίδια τα λόγια. Για παράδειγμα, το αποδοκιμαστικό βλέμμα ή ο περιφρονητικός τόνος του γονέα μπορούν να πληγώσουν βαθιά το παιδί. Αλλά αν το παιδί υποβάλλεται ταυτόχρονα και σε χαρακτηρισμούς όπως «βλάκας», «απρόσεκτος», «ανεύθυνος» πληγώνει διπλά. Με κάποιον τρόπο οι λέξεις έχουν μια μακροχρόνια και δηλητηριώδη επιρροή στο παιδί. Αποτέλεσμα αυτού είναι το παιδί στο μέλλον να ανασύρει με μεγάλη ευκολία τέτοιες λέξεις και να τις χρησιμοποιεί ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό.

Αυτό που χρειάζεται να έχουν όλοι οι γονείς κατά νου κάθε φορά που επικοινωνούν με τα παιδιά τους είναι πως θα πρέπει να είναι πάντα ενήμεροι για την συναισθηματική κατάσταση που βρίσκονται εκείνη τη στιγμή. Για παράδειγμα, αν νιώθετε θυμό μετά από μία «αταξία» του παιδιού σας, θα ήταν πολύ βοηθητικό να γνωρίζετε πώς ακριβώς σας έκανε να νιώσετε αυτή του η πράξη. Αφού αναγνωρίσετε το συναίσθημά σας, χρειάζεται να το επικοινωνήσετε στο παιδί. Όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε σε ένα παιδί πως η συμπεριφορά του δεν ήταν σωστή, καλό θα είναι να χαρακτηρίζουμε την ίδια τη συμπεριφορά και όχι την προσωπικότητα του παιδιού.

Για παράδειγμα, η έκφραση «είσαι απρόσεκτος» πρέπει να αποφεύγεται γιατί βάζει «ταμπέλα» στην προσωπικότητα του παιδιού. Αντιθέτως, μπορούμε να πούμε «είμαι θυμωμένη γιατί έχει γεμίσει όλο το σπίτι λάσπες από τα παπούτσια σου». Αφού, αναγνωρίσετε το συναίσθημά σας και το επικοινωνήσετε στο παιδί με τέτοιον τρόπο, ώστε να το ακούσει, στη συνέχεια δηλώνετε την προσδοκία σας, δηλαδή τι θα περιμένατε σε ανάλογη περίπτωση. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα θα μπορούσατε να πείτε «Περιμένω, όταν κάποιος έχει πατήσει λάσπες, να αφήνει τα παπούτσια του στην είσοδο του σπιτιού». Εν συνεχεία, δείχνουμε στο παιδί πως μπορεί να διορθώσει τα πράγματα.

Για παράδειγμα «Τώρα το σπίτι χρειάζεται καθάρισμα». Σε αυτό το σημείο εμπλέκουμε το παιδί στη διαδικασία αποκατάστασης της «ζημιάς», γιατί έτσι του δίνουμε τη δυνατότητα να αναλογιστεί την πράξη του και να μπορέσει να τη διορθώσει. Τέλος, δίνουμε στο παιδί μία επιλογή «Μπορείς να μπαίνεις με τα παπούτσια γεμάτα λάσπες στο σπίτι, αρκεί μετά να καθαρίζεις το χώρο. Ή να μην μπαίνεις με αυτά μέσα και να τα αφήνεις στην είσοδο. Εσύ αποφασίζεις». Η ύπαρξη επιλογών βοηθάει τα παιδιά να ακούσουν καλύτερα το μήνυμα που τους δίνουμε και ταυτόχρονα τους δίνει την αίσθηση ότι μπορούν να επιλέξουν και να αναλάβουν την ευθύνη της απόφασής τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνονται τα παιδιά πιο υπεύθυνα και να μη νιώθουν πως εγκλωβίζονται μέσα σε γονεϊκές προσταγές.

Από την άλλη, με τον ίδιο τρόπο χρειάζεται να διαχειριστούμε και την καλή συμπεριφορά που εμφάνισε το παιδί. Καλό είναι να αποφεύγονται εκφράσεις όπως «είσαι καλό παιδί», «τέλειος». Πρώτον, εκφράσεις όπως αυτές που προαναφέραμε, στοχεύουν στην προσωπικότητα του παιδιού και, ακόμα κι αν έχουν θετικό πρόσημο, βάζουν ταμπέλα στον χαρακτήρα του παιδιού. Τι γίνεται, δηλαδή, όταν το παιδί μας κάνει κάποια αταξία, όπως στο παράδειγμα που αναφέρθηκε παραπάνω; Παύει να είναι καλό παιδί; Δεν χαίρει πλέον της αγάπης και της εκτίμησης των γονιών του; Επειδή τέτοια ερωτήματα μπαίνουν και στο μυαλό ενός παιδιού τη στιγμή που εμφάνισε μια λάθος συμπεριφορά, καλό είναι να μην το επιβραβεύουμε με τέτοιου είδους εκφράσεις.

Δεύτερον, οι γενικευτικές επιβραβεύσεις όπως «μπράβο», «υπέροχα» δεν δίνουν τροφή για σκέψη στα παιδιά. Για ποιο λόγο τους λέμε «μπράβο»; Τι έκαναν; Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται να περιγράψουμε αναλυτικά τι είναι αυτό που είδαμε και που μας έκανε να χαρούμε. Για παράδειγμα «Βλέπω ένα καθαρό δωμάτιο, ένα στρωμένο κρεβάτι, τα ρούχα είναι στη ντουλάπα και τα βιβλία στη θέση τους». Στη συνέχεια χρειάζεται να περιγράψουμε το συναίσθημά μας, βλέποντας τακτοποιημένο το χώρο «Είναι πολύ ευχάριστο να μπαίνεις σε αυτό το δωμάτιο».

Τέλος, χρειάζεται να συνοψίσουμε όλη αυτή την προσπάθεια του παιδιού με μία λέξη. Για παράδειγμα «Αυτό λέγεται οργάνωση». Ακολουθώντας την παραπάνω διαδικασία, το παιδί κινητοποιείται στο να σκεφτεί τι ήταν αυτό που μας έκανε χαρούμενους και ποια δεξιότητά του επιβραβεύτηκε. Στο παράδειγμά μας, η δεξιότητα που επέδειξε το παιδί ήταν αυτή της οργάνωσης. Με αυτό τον τρόπο υπάρχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσει ξανά αυτή τη συμπεριφορά σε σχέση με το να το επιβραβεύαμε με ένα απλό «μπράβο».

Συνοψίζοντας, είναι πολύ βασικό να θυμάστε πως σημασία δεν έχουν μόνο οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στα παιδιά, αλλά και ο τρόπος που τις λέμε. Είναι το μέρος εκείνο στην επικοινωνία που ονομάζεται εξωλεκτική συμπεριφορά. Δηλαδή, τα μηνύματα που δίνουμε σε αυτόν που μας ακούει με τη γλώσσα του σώματος και που πολλές φορές στέλνουν πιο άμεσα το μήνυμα από τις ίδιες τις λέξεις. Να θυμάστε πως ο τρόπος που μιλάμε στα παιδιά μας, γίνεται η εσωτερική τους φωνή.
_______________________

Βιβλιογραφία: Φέιμπερ Α. & Μάζλις Ι. (2016). Πώς να μιλάτε στα παιδιά ώστε να σας ακούν & πώς να τα ακούτε ώστε να σας μιλούν. Εκδόσεις Πατάκη

Πηγή: hamogelo.gr

Κατηγορίες:
Λεξιλογικά

«Μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις»: η καταγωγή της διάσημης φράσης.

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Η πασίγνωστη και πανταχού παρούσα φράση «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις» έχει επικρατήσει ως κινέζικη παροιμία. Είναι, όμως, πολύ πιθανό να μην αντλεί από την Κίνα την καταγωγή της.

zhao-chongguoΣύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, ένας απ’ αυτούς που την πρωτοχρησιμοποίησαν, την έχρισε ‘κινέζικη παροιμία’ για να της προσδώσει κύρος, αποδίδοντάς την, μάλιστα, στον Κομφούκιο. Όπως και να έχουν τα πράγματα, το κινέζικο ρητό με το οποίο συνδέθηκε η φράση δεν ανήκει στον Κομφούκιο. Ανήκει σε μια ιστορία από το βιβλίο Qian Han Shu – το Βιβλίο των Δυτικών Χαν που καλύπτει την περίοδο από το 206 π.Χ. μέχρι το 23 μ.Χ.:

Zhao Chongguo (赵充国)

Zhao Chongguo (赵充国)

Ο άξιος αυτοκράτορας Xuandi, που κατείχε το θρόνο των Χαν από το 74 μέχρι το 49 π.Χ., κάλεσε το γέρο-στρατηγό Zhao Chongguo για να του αναθέσει την άμυνα της χώρας ενάντια σε μια εισβολή βαρβαρικών φυλών από το Βορρά. Του μετέφερε όσες πληροφορίες είχε από τους άνδρες του αλλά ο γερο-Zhou αρνήθηκε να βασιστεί σ’ αυτές.

«Κι εκατό φορές ν’ ακούσω πώς είναι τα πράγματα εκεί», είπε, «δε συγκρίνεται με μια ματιά που θα ρίξω. Ο πόλεμος δε γίνεται με υποθέσεις. Θα πάω να δω ο ίδιος, κι ύστερα θα σχεδιάσω τη στρατηγική μου.»

Ο αυτοκράτορας συναίνεσε, ο Zhou πήγε στο Βορρά, διαπίστωσε ιδίοις όμμασι πώς είχε η κατάσταση και τελικώς ηγήθηκε μιας νικηφόρου επιχείρησης.

Βǎi wén bù rú yī jiàn (百闻不如一见) είναι η φράση του γερο-στρατηγού που μεταφέρει το Qian Han Shu: Καλύτερα να δεις κάτι μία φορά, παρά να το ακούσεις εκατό. Ή, σε πιο ελεύθερη απόδοση: Πίστευε αυτά που βλέπεις με τα μάτια σου κι όχι αυτά που λένε ότι είδαν οι άλλοι. Αυτό που συμβουλεύει η παροιμία – πολύ ορθά – είναι ότι, άμα δε δεις κάτι με τα μάτια σου, μην είσαι σίγουρος ότι είναι αλήθεια.

Ο ανδριάντας στον τάφο του, στην πόλη Tianshui της επαρχίας Gansu

Ο ανδριάντας στον τάφο του, στην πόλη Tianshui της επαρχίας Gansu

Τελικώς, τι σχέση έχουν αυτοί οι δύο αφορισμοί;

Το «μια εικόνα = χίλιες λέξεις» αληθεύει σε πολλές περιπτώσεις. Σε άλλες τόσες, ωστόσο, αληθεύει το αντίθετό του: «Οι καλοδιαλεγμένες λέξεις μπορούν να σε πάνε σε μέρη όπου καμιά εικόνα δε θα καταφέρει να σε πάει ποτέ.».

 

Έλα όμως που έρχεται και κολλάει ‘γάντι’ στις ανάγκες και τις ‘αναπηρίες’ του Homo I-phonius: Δώσε εδώ μια εικόνα γιατί, χίλιες λέξεις ποιος κάθεται τώρα να τις διαβάσει…

Το «πίστευε μόνο ό,τι βλέπεις με τα μάτια σου» είναι μια παλιά αλήθεια που θα παραμείνει πάντα σε ισχύ. Ειδικά, όμως, στο σημερινό πολιτισμό της ‘ψευδοεικόνας’, το νόημά του όχι μόνο δεν είναι παράλληλο μ’ αυτό του «μια εικόνα = χίλιες λέξεις» αλλά μάλλον κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, τουτέστιν, αν δε δεις κάτι με τα μάτια σου, μην έχεις εμπιστοσύνη στην εικόνα, ούτε στην τυπωμένη ούτε στην τηλεοπτική. Γιατί, μια εικόνα μπορεί ν’ αξίζει όσο χίλιες λέξεις, αλλά κανείς δεν σε διαβεβαιώνει ότι δεν πρόκειται για χίλια ψέμματα.

14508760_358600361148016_273237334_n

**********

Διευκρίνιση: Η κινεζική προέλευση του αφορισμού “μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις” φαίνεται πως είναι μύθος, σύμφωνα με όσα, πειστικά, αναφέρει η Βικιπάιδεια. Ο στόχος της ανάρτησης ήταν να φανεί ότι η ‘σοφία’ αυτή είναι νοηματικά ασύμβατη με αυτήν απ’ την οποία υποτίθεται ότι προέρχεται. Στη μάλλον απίθανη περίπτωση η σύνδεση των δύο να είναι όντως υπαρκτή, πρόκειται για απολύτως λανθασμένη απόδοση της κινεζικής ρήσης.

Ευχαριστούμε τη φίλη Limao Qian που το μοιράστηκε μαζί μας

Εικόνα αρχής: Ο αυτοκράτορας Han Xuandi (汉宣帝)

Πηγή: antikleidi.com

Κατηγορίες:
Λεξιλογικά

Φαντασία, Φαντασιακό, Δημιουργία, Αυτονομία. (Καστοριάδης)

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Φαντασία: Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Τι είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα; Επαναλαμβάνουν, εδώ και αιώνες, ότι είναι ο ορθός λόγος. Αρκεί όμως να προσέξουμε τη συμπεριφορά των άλλων γύρω μας αλλά και τη δική μας, για να αντιληφθούμε ότι αυτό δεν αληθεύει. Οι ατομικές και οι συλλογικές συμπεριφορές πολύ συχνά είναι παράλογες. Τα ζώα είναι πιο (λογικά» από εμάς δεν σκοντάφτουν, δεν τρώνε δηλητηριώδη μανιτάρια, κάνουν αυτό που πρέπει, για να συντηρηθούν και να αναπαραχθούν.

Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Είναι το πάθος και οι επιθυμίες; Ναι, πράγματι. (Τα ζώα από ό,τι μπορούμε να ξέρουμε δεν έχουν πάθη ούτε πραγματικές επιθυμίες’ τα ζώα έχουν ένστικτα.) Τι όμως συνιστά την ιδιαιτερότητα του πάθους και των επιθυμιών; Είναι ακριβώς το γεγονός ότι το πάθος και οι επιθυμίες -ο έρωτας, η δόξα, το κάλλος, η εξουσία, ο πλούτος-δεν είναι «φυσικά» αλλά φαντασιακά αντικείμενα. Η φαντασία, λοιπόν, είναι το ίδιον του ανθρώπου. Η φαντασία μας διαφοροποιεί από τα ζώα.

Η φαντασία, ακόμη και εάν κλείσουμε τα μάτια και τα αυτιά, δεν αναχαιτίζεται. Υπάρχει πάντα μια εσωτερική ροή από εικόνες, ιδέες, αναμνήσεις, επιθυμίες, αισθήματα. Μια ροή που δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Δεν μπορούμε καν να την ελέγξουμε, τουλάχιστον όχι πάντα. Κάποιες φορές το κατορθώνουμε, λίγο ώς πολύ, προκειμένου να σκεφτούμε λογικά και συστηματικά. Αλλά ακόμη και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, αναπάντεχες αναμνήσεις και επιθυμίες διακόπτουν τον στοχασμό μας. Η φαντασία μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην παραφροσύνη, στη διαστροφή, στην τερατωδία αλλά, επίσης, στην αυταπάρνηση και σε κάθε μεγαλειώδη δημιουργία.

Χάρη στη φαντασία το ένστικτο έπαψε να είναι ο μοναδικός ρυθμιστής της συμπεριφοράς μας. Χάρη στη φαντασία μπορούμε να δημιουργούμε. Χάρη σ’ αυτήν δημιουργήσαμε την τέχνη, την επιστήμη, τη φιλοσοφία. Η φαντασία δεν γνωρίζει όρια και κανόνες, ούτε ηθικούς και λογικούς νόμους. Πάντως, εάν είχαμε αφεθεί χωρίς περιορισμούς στη φαντασία, ασφαλώς δεν θα είχαμε επιβιώσει ως είδος.

O άνθρωπος επιβίωσε ως είδος, επειδή δημιούργησε κοινότητες, κοινωνίες, θεσμούς, κανόνες που οριοθετούν και περιορίζουν τη φαντασία, αλλά και που συχνά επίσης την καταπνίγουν.

martinmarcisovskycreativeedit4

Φαντασιακό

Το ανθρώπινο ον υπάρχει μόνον ως κοινωνικό ον. Αυτό σημαίνει ότι ζει σε μια κοινωνία με θεσμούς, με νόμους, με ήθη, με έθιμα, κ.λπ. Ερώτημα: Από πού έρχονται αυτοί οι θεσμοί, οι νόμοι, τα έθιμα; Είναι αδύνατον να πούμε, όπως συχνά πίστευαν οι λαοί, ότι υπάρχει ένας δημιουργός, ένας νομοθέτης όλων αυτών. Σε μιαν ήδη θεσμισμένη κοινωνία, τα άτομα μπορούν να προτείνουν νόμους, κάποιους ιδιαίτερους νόμους. Τούτο όμως είναι δυνατόν να γίνει, επειδή υπάρχει ήδη ένα σύστημα νόμων, επειδή αυτά τα άτομα έχουν ζήσει ήδη σε μια κοινωνία με νόμους. Ένας συγγραφέας μπορεί να επινοήσει μια νέα λογοτεχνική μορφή και ένας περιθωριακός μια λέξη της αργκό. Αυτά είναι δυνατόν να γίνουν, επειδή υπάρχει ήδη η γλώσσα και η αργκό. Όμως ποιος θα μπορούσε μόνος του να δημιουργήσει εκ προοιμίου τη γλώσσα και να την επιβάλει στους υπόλοιπους; Και με ποια γλώσσα θα επικοινωνούσε; Όλα αυτά -οι νόμοι, οι θεσμοί, τα ήθη, τα έθιμα, η γλώσσα- είναι συλλογικές δημιουργίες.

 

Προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας βάσει ενός συμβολαίου (το ((κοινωνικό συμ-βόλαιο»). Όμως ένα συμβόλαιο προϋποθέτει άτομα κοινωνικά, τα οποία γνωρίζουν τι είναι ένα τέτοιο συμβόλαιο. Προσπάθησαν επίσης να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας με τους φυσικούς και τους βιολογικούς νόμους. Όμως κανένας φυσικός ή βιολογικός νόμος δεν μπορεί να ερμηνεύσει την καταγωγή των θεσμών, που είναι ένα καινούργιο φαινόμενο μέσα στο δημιουργημένο σύμπαν. Κανένας φυσικός και βιολογικός νόμος δεν απαντά στα ερωτήματα: Γιατί οι Εβραίοι δημιούργησαν τον μονοθεϊσμό; Γιατί οι ‘Ελληνες δημιούργησαν τις δημοκρατικές πόλεις; Γιατί η Δύση δημιούργησε τον καπιταλισμό;

Για να συλλάβουμε την ύπαρξη της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς επίσης τις αλλαγές της μέσα στον χρόνο αλλά και τις διαφορές της μέσα στον χώρο, πρέπει να δεχτούμε ότι αυτές οι ίδιες οι ανθρώπινες κοινότητας διαθέτουν μιαν χωρίς προηγούμενο δημιουργική ικανότητα. Αυτή τη δημιουργική ικανότητα μπορούμε να την ονομάσουμε: κοινωνικό φαντασιακό. Το κοινωνικό φαντασιακό είναι η πηγή των θεσμών που ρυθμίζουν και οργανώνουν τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό επίσης δημιουργεί κάτι πολύ σημαντικό: τις φαντασιακές κοινωνικές σημασίες. Oι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες καθορίζουν τις αξίες μιας κοινωνίας, δηλαδή καθορίζουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι αληθές και τι ψευδές, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Οι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες δίνουν νόημα στη ζωή των ατόμων και, τελικά, δίνουν νόημα ακόμη και στον θάνατο τους.

Το κοινωνικό φαντασιακό δεν είναι σταθερό και αμετάβλητο. Αλλάζει. Και οι αλλαγές του δηλώνουν την ύπαρξη αλλαγών στην κοινωνία, το γεγονός δηλαδή ότι υπάρχει ιστορία της ανθρωπότητας. Το κοινωνικό φαντασιακό, άπαξ και δημιούργησε τους θεσμούς, μπορεί είτε να παραμείνει κατά κάποιον τρόπο σε λήθαργο (έτσι συμβαίνει στις πρωτόγονες, τις αρχαϊκές, τις παραδοσιακές κοινωνίες), είτε να προκαλέσει αλλαγές, λιγότερο ή περισσότερο γρήγορες (έτσι συμβαίνει στην εποχή μας, η οποία γνωρίζει έναν γρήγορο ρυθμό από ιστορικές μεταβολές, ανήκουστο στην μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας).

martinmarcisovskycreativeedit3Δημιουργία

Οι φιλόσοφοι έχουν αναρωτηθεί: Γιατί να υπάρχει κατι, ενώ θα μπορούσε να μην υπάρχει τίποτα. Το ερώτημα αυτό, σε κάθε περίπτωση, δεν έχει απάντηση. Ίσως μάλιστα να μην έχει καν νόημα. Υπάρχει όμως ένα άλλο ερώτημα που μας βασανίζει και δεν μπορεί παρά να μας βασανίζει: Πώς γίνεται και υπάρχει μια τέτοια πολυμορφία πραγμάτων; Και φυσικά δεν εννοώ μόνον την ποσοτική πολυμορφία. Πώς γίνεται και υπάρχει αυτή η απέραντη ποικιλία μορφών, από τη μη έμβια φύση, μέχρι τις πολυάριθμες ακαθόριστες μορφές ζωής, ακόμη και μέχρι τις μορφές που ακατάπαυστα η ανθρώπινη ιστορία παράγει και δημιουργεί; Έχει υποστηριχθεί ότι η δημιουργία είναι θεία πράξη. Δεν είναι θεία πράξη. Η δημιουργία είναι αυτό ακριβώς που χαρακτηρίζει το ον. Κάθε ον.

Το παν υπόκειται συνεχώς σε αλλαγή και αναδημιουργία. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε πως ό,τι παρουσιάζεται μπροστά μας είναι μια ατέρμων επανάληψη της ίδιας μορφής, διότι αμέσως ανακύπτει το ερώτημα: Μήπως, κάθε τι είναι καταδικασμένο να επαναλαμβάνει τις μορφές που έχουν ήδη υπάρξει από κα¬ταβολής χρόνου; Είναι όμως σαφές ότι υπάρχει ένας αληθινός χρόνος’ ο χρόνος της μεταβολής. Και αληθινή μεταβολή είναι η ανάδυση νέων μορφών.

Τα φαινόμενα, τα οποία παρατηρούμε μπροστά μας, προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε μέσα από τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Αυτές οι ερμηνείες είναι ασφαλώς πολύτιμες αλλά είναι πάντα μερικές. Γιατί; Διότι έχουν σημασία μόνον στις περιπτώσεις όπου τα φαινόμενα επαναλαμβάνονται (οι ίδιες αιτίες δίνουν τα ίδια αποτελέσματα), αλλά δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τις περιπτώσεις όπου υπάρχει ανάδυση νέων μορφών.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την περίπτωση της ζωής. Η βιολογία μας λέει ότι σε μιαν ορισμένη στιγμή, μέσα στον «πρωταρχικό χυλό» που υπήρχε στη γη, ενας μεγάλος αριθμός μορίων συνενώθηκε τυχαία και, στη συνέχεια, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες -θερμοκρασίας, ακτινοβολίας, πίεσης- αναδύθηκαν μορφές ζωής. Αυτή όμως η απάντηση δεν στέκει. Γιατί; Διότι μια μορφή ζωής είναι κάτι άλλο από μιαν απλή συνένωση μορίων. Επί πλέον, πρόκειται για μια συνένωση μορίων τελείως ιδιαίτερη ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των δισεκατομμυρίων που θα μπορούσαν να συντεθούν. Είναι μια συνένωση που κατορθώνει να οργανώνεται, να συντηρείται, να αναπαράγεται. Το ίδιο ισχύει, με τρόπο πολύ πιο πυκνό και έντονο, στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Η Ιστορία δεν είναι αποτέλεσμα συνδυασμού ίδιων στοιχείων. Η Ιστορία είναι δημιουργία νέων στοιχείων. Είναι δημιουργία της μουσικής, της ζωγραφικής, της τέχνης, της φιλοσοφίας, της δημοκρατίας. Και φυσικά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε με τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος τη μουσική του Μπαχ ή του Μπετόβεν. Αυτή η μουσική είναι μεγάλη, διότι είναι πρωτότυπη. Και λέγοντας πρωτότυπη, σημαίνει ότι ακριβώς δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε.

martinmarcisovskycreativeedit2

Αυτονομία

Υπάρχει ανθρώπινη ελευθερία και σε τι συνίσταται; Ελευθερία δεν σημαίνει να κάνουμε ό,τι μας κατεβαίνει στο κεφάλι, ούτε, όπως νόμιζαν ορισμένοι φιλόσοφοι, να δρούμε χωρίς κίνητρα. Ελευθερία σημαίνει κατ’ αρχάς να έχουμε διαύγεια απέναντι, σ’ αυτό που σκεφτόμαστε και σ’ αυτό που κάνουμε. Μπορούμε όμως να είμαστε ελεύθεροι,, όταν ζούμε σε μια κοινωνία και κάτω από τον κοινωνικό νόμο; Θα διατυπώσω την απάντηση ως εξής: Μπορώ να είμαι ελεύθερος, εφόσον συμμετέχω στη διαμόρφωση αυτού του νόμου, εφόσον αποφασίζω ισότιμα μαζί με τους άλλους για τη δημιουργία αυτού του νόμου και, τέλος, εφόσον είμαι σύμφωνος με τον τρόπο που ο νόμος αυτός θεσμίστηκε.

Για πολύ μεγάλο διάστημα οι ανθρώπινες κοινωνίες πίστευαν ότι τους νόμους και τους θεσμούς τους δεν τους είχαν δημιουργήσει οι ίδιες. Αλλά τότε ποιος; Οι θεοί, ο Θεός, οι πρόγονοι. Σε τέτοιες συνθήκες αυτοί οι νόμοι και οι θεσμοί προφανώς θεωρούνται ιεροί. Αδύνατον να τους αμφισβητήσει κανείς. Πώς είναι δυνατόν να πω ότι ο νόμος που τον έχει δώσει ο Θεός (αν ο Θεός είναι η πηγή κάθε δικαίου) είναι άδικος;

Σε μιαν τέτοια κοινωνία, που θα την αποκαλέσουμε ετερόνομη -επειδή είναι υπόδουλη στους δικούς της θεσμούς-, τα ίδια τα άτομα είναι ετερόνομα. Δεν μπορούν να σκεφτούν μόνα τους, εκτός από τελείως τετριμμένα και δευτερεύοντα θέματα. Δεν μπορούν να ελέγξουν κριτικά τη συμπεριφορά τους. Δεν μπορούν να κρίνουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι δίκαιο και τι άδικο, τι είναι αληθές και τι ψευδές. Αυτή ήταν η μοίρα της κοινωνίας επί χιλιετίες.

Κάποια στιγμή όμως έγινε μια ιστορική ρήξη, η οποία άλλαξε την κατάσταση των πραγμάτων. Η ρήξη αυτή παρατηρείται για πρώτη φορά στην Αρχαία Ελλάδα (στις πόλεις που δημιούργησαν τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία) και μετά, αφού μεσολάβησαν είκοσι αιώνες έκλειψης, ξαναξεκίνησε για δεύτερη φορά στη Δυτική Ευρώπη (με την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, το μεγάλο δημοκρατικό κίνημα χειραφέτησης, το εργατικό κίνημα κ.λπ.). Αυτά τα κινήματα -με το πρόταγμα της αυτονομίας- δημιούργησαν τις κάποιες ελευθερίες που διαθέτει η κοινωνία, στην οποία ζούμε. Όμως το πρόταγμα της αυτονομίας, το οποίο έφθασε στο κορύφωμα του ανάμεσα στο 1750 και το 1950, επί του παρόντος μοιάζει να είναι εξουδετερωμένο. Σήμερα ζούμε σε μια κοινωνία, στην οποία η απάθεια, ο κυνισμός και η ανευθυνότητα ολοένα επεκτείνονται. Το κίνημα της αυτονομίας πρέπει να ξαναξεκινησει και να προσπαθήσει να εγκαθιδρύσει μιαν αληθινή δημοκρατία. Μια δημοκρατία όπου όλοι θα συμμετέχουν στη ρύθμιση και τον καθορισμό των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Και αυτό είναι το μόνο πολιτικό πρόταγμα, για το οποίο αξίζει τον κόπο να εργαστούμε και να αγωνιστούμε.

* Τέσσερεις λέξεις: Φαντασία, Φαντασιακό, Δημιουργία, Αυτονομία. Τέσσερεις έννοιες-κλειδιά στο έργο του Κορνηλίου Καστοριάδη. Αυτές τις τέσσερεις λέξεις τις ((παρουσίασε» ο ίδιος στη γαλλική τηλεόραση -στην καθημερινή εκπομπή Inventer Domain του δημοσίου και με εκπαιδευτικό χαρακτήρα σταθμού La Cinquicnic-, σε τέσσερεις συνεχείς ημέρες (2,3,4,5.12.1996). Τέσσερεις λέξεις, τέσσερεις εκπομπές διάρκειας τεσσάρων λεπτών κάθε μία’ κάθε εκπομπή για μία λέξη. Αυτό εδώ το κείμενο είναι η μετάφραση, με ελάχιστες συντομεύσεις, των τεσσάρων εκπομπών.

Απόσπασμα από το βιβλίο “είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας” του Κορνήλιου Καστοριάδη

Φωτογραφίες: Martin Marcisovsky

Πηγή: antikleidi.com

Κατηγορίες:
Λεξιλογικά

Πόσες λέξεις έχουν τελικά οι Εσκιμώοι για το χιόνι;

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Το ότι κάθε επιστήμη έχει τη δική της ορολογία είναι κοινός τόπος. Αυτό συμβαίνει, πολύ απλά, γιατί η κάθε επιστήμη εξετάζει τα θέματα ή τα φαινόμενα που την αφορούν  διεξοδικά και μέχρι την τελευταία τους λεπτομέρεια.

eskimo

Για παράδειγμα, μπορεί στον καθημερινό λόγο να μας αρκεί η λέξη ‘σύννεφο’ για να περιγράψουμε αυτούς τους σχηματισμούς στον ουρανό, δεν αρκεί όμως σε έναν μετεωρολόγο. Εκφράσεις όπως ‘λευκό συννεφάκι’ και ‘μαύρα απειλητικά σύννεφα’ ανήκουν στην επικράτεια της λογοτεχνίας, όχι της επιστήμης. Ο μετεωρολόγος, λοιπόν, χρειάζεται λέξεις όπως θύσανος, μελανία, στρώμα, σωρείτης, θυσανόστρωμα, μελανόστρωμα, υψίστρωμα, θυσανοσωρείτης, μελανοσωρείτης, υψισωρείτης, πιθανώς κι άλλες που δεν γνωρίζω. Ανάλογα παραδείγματα μπορεί να σκεφτεί κανείς πάρα πολλά.

Αυτό, όμως, που δεν είναι τόσο γνωστό, είναι το ότι το ίδιο συμβαίνει και με τις γλώσσες: Κάθε γλώσσα, ανάλογα με το πού ζουν οι ομιλητές της και με τι πράγματα ή φαινόμενα αυτοί έρχονται σε επαφή, δημιουργεί ή δεν δημιουργεί λέξεις. Η ελληνική γλώσσα δεν έχει λέξη για το πιράνχα, γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν πιράνχας στα ελληνικά ύδατα. Όταν μάθαμε ότι υπάρχει κι αυτό το ζωντανό, δανειστήκαμε το όνομα που του έδωσαν οι άνθρωποι που ζουν εκεί όπου ζει.

Πέραν αυτού, κάθε γλώσσα εμπλουτίζει με διαφορετικό ζήλο διάφορα θεματικά πεδία, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των ομιλητών της. Σ’ εμάς αρκεί μια λέξη για την ‘καμήλα’, όχι όμως στον Άραβα, γιατί γι’ αυτόν η καμήλα είναι εξόχως σημαντική ενώ για ‘μας είναι μόνο ντεκόρ της χριστουγενιάτικης φάτνης.

Snow feet-2012Κάπου εδώ έρχεται και το περιβόητο θέμα ΠΟΣΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΕΣΚΙΜΩΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΧΙΟΝΙ.

Υπήρξε μια αρχική παρεξήγηση: Κάποιοι είπαν ότι οι λαοί αυτοί έχουν εκατοντάδες λέξεις που σημαίνουν ‘χιόνι’.

Αυτό έγινε γιατί δεν έλαβαν υπόψη τους ότι οι γλώσσες της οικογένειας Eskimo-Aleut είναι γλώσσες πολυσυνθετικές και σχηματίζουν λέξεις-προτάσεις.

Αυτό σημαίνει ότι κάποιος που δεν είναι εξοικειωμένος μ’ αυτές τις γλώσσες, μπορεί να θεωρήσει λέξη και μια λέξη-πρόταση του τύπου “Αν-χιονίσει-αύριο-θα-έρθω-χωρίς-τα-παιδιά’. Αυτό, φυσικά, επισημάνθηκε αρκούντως κι έτσι καταλήξαμε σε κάποιες δεκάδες λέξεις που σχετίζονται με το χιόνι, για γλώσσες όπως η Yup’ik, η Inuit και η Sami, όλες γλώσσες λαών που ζουν σε πολύ κρύες περιοχές.

neYWkaPΚάποιοι, όμως, το τράβηξαν πιο πέρα και είπαν, ΟΧΙ!, οι ‘ρίζες’ που σχετίζονται με το χιόνι δεν είναι πολλές ούτε σ’ αυτές τις γλώσσες, άρα ούτε οι λέξεις τους σχετικά με το χιόνι είναι πολλές.

 

Τι μας είπαν δηλαδή; Ότι, π.χ. η λέξη ‘νερόχιονο’ ή ‘χιονόνερο’ δεν συνιστά ξεχωριστή λέξη επειδή χρησιμοποιεί τη ρίζα ‘χιον-‘. Πράγμα που είναι, κατά τη γνώμη μου, τελείως λάθος: Η λέξη αυτή έχει πολύ συγκεκριμένη έννοια, σαφώς διακριτή από τη λέξη ‘χιόνι’. Το ίδιο θα μπορούσα να πω και για τη λέξη ‘κοκορόχιονο’ που χρησιμοποιούμε εμείς οι Γιαννιώτες: είναι μια διακριτή λέξη γιατί περιγράφει έναν πολύ συγκεκριμένο τύπο χιονιού και το γεγονός ότι υπάρχει δείχνει ότι, τουλάχιστον τον καιρό που δημιουργήθηκε, ήταν σημαντικό για τους ομιλητές της γιαννιώτικης ντοπιολαλιάς να διακρίνουν αυτόν τον τύπο χιονιού από το συνηθισμένο χιόνι.

Yuki, yuhi (χιόνι, ηλιοβασίλεμα) - Kiyoshi Saito

Yuki, yuhi (χιόνι, ηλιοβασίλεμα) – Kiyoshi Saito

Και, για όποιον δεν πείσθηκε ακόμη ότι οι γλώσσες έχουν ‘προτιμήσεις’ κι ότι δε ρίχνουν το ίδιο βάρος σε όλα τα νοηματικά πεδία, ας πάρουμε τον  αγαπημένο ημιπολύτιμο λίθο των Κινέζων, το jade.  Υπάρχει ο γενικός όρος玉(yù), ο οποίος αναφέρεται στα ορυκτά νεφρίτη, ιαδεΐτη και ίασπη. Ας δούμε, λοιπόν, πόσους διαφορετικούς χαρακτήρες έχουν φτιάξει τα κινέζικα σε άμεση ή έμμεση σχέση με το jade:

璨 (càn), 璀 (cuǐ), 瑾 (jĭn), 琮 (cóng), 璜 (huáng), 璧 (bì), 琥 (hŭ),珀(pò), 琬 (wăn) 璐 (lù), 瑁 (mào), 珍 (zhēn) 玫(méi), 瑰 (guī), 瑶 (yáo), 珊 (shān), 瑚 (hú), 琅 (láng), 琛 (chēn), 顼 (xū), 珂 (kē), 璞 (pú), 琳 (lín), 玲 (líng), 瑕 (xiá), 琀 (hán)

Κι εδώ, βέβαια, φαίνεται καθαρά ότι δε μιλάμε για την ίδια ρίζα, εφόσον οι χαρακτήρες αυτοί, φωνητικά, δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους.

*************

Χρήσιμες συνδέσεις :  princeton ,  washingtonpost

 

Πηγή: antikleidi.com

Κατηγορίες:
Λεξιλογικά

Τι σημαίνει το «νερό» και έξι ακόμα λέξεις!

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Το ότι η ετυμολογία μιας λέξης δείχνει και τη σημασία της είναι ένα κλασικό λάθος που αντιμετωπίζει κανείς συχνά. Κάθε λέξη με την πορεία της μέσα στο χρόνο μπορεί να επεκτείνει τη σημασία της ή, αντίθετα, να μικρύνει το σημασιολογικό της εύρος, μπορεί επίσης μορφολογικά να χάσει κάποια από τα στοιχεία της ή να προσθέσει άλλα, χωρίς να σημαίνει ότι οι νέες σημασίες που έρχονται δεν είναι 'αληθινές' ή οι νέες μορφές λάθος. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες των λέξεων είναι φανταστικά ενδιαφέρουσες, ιδίως μάλιστα εκείνες που δεν αφήνουν ίχνη πάνω στις λέξεις.

Ψάρι

Η αρχαία ελληνική λέξη για το 'ψάρι' ήταν η λέξη 'ιχθύς' (βλ. το ζώδιο ή τη λέξη ιχθυοπωλείο). Η λέξη ψάρι έχει προκύψει από το υποκοριστικό 'οψάριον' της λέξης 'όψον' που σήμαινε περισσότερο 'μεζές', προφανώς γιατί στην ελληνιστική εποχή το ψάρι θεωρούνταν κάτι σαν τον εγκέφαλο του αρνιού για τους θείους μας στα οικογενειακά τραπέζια: o καλύτερος μεζές.

Νερό

Νομίζω είναι η αγαπημένη μου ιστορία λέξης εδώ. Η αρχαία ελληνική λέξη για το νερό ήταν ως γνωστόν 'ύδωρ', που έχει μείνει σε πολλές λέξεις της νέας ελληνικής (βλ. υδραγωγείο, υδάτινος, υδατάνθρακας, κτλ). Το νερό έχει σχέση με το επίθετο 'νεαρός'. Στην ελληνιστική εποχή υπήρξε η έκφραση 'νεαρόν ύδωρ' δηλαδή 'φρέσκο νερό'. Στην πορεία των χρόνων και μετά από διάφορες φωνητικές αλλαγές το 'νεαρόν' που έγινε 'νερό' και το 'ύδωρ' απαλείφθηκε.

Ποντικός

Παρεμφερής ιστορία με εκείνη του νερού. Στα αρχαία ελληνικά η λέξη που σήμαινε ποντίκι ήταν η λέξη 'μυς'. Το ποντικός ήρθε μέσα από τη φράση 'ποντιακός μυς' (δηλαδή, ο μυς, ο ποντικός που προέρχεται από τον Εύξεινο Πόντο). Στην πορεία του χρόνου ο 'ποντιακός' έγινε 'ποντικός' και το 'μυς' εξαλείφθηκε φαντάζομαι λόγω και της πολύ δύσκολης κλίσης του.

Γερός

Ο γερός είναι εκείνος που δείχνει να έχει δύναμη, ότι μπορεί να σταθεί, αυτόν που είναι υγιής. Παραδόξως, η λέξη έχει όντως ετυμολογική σχέση με τη λέξη 'υγεία'. Η λέξη έρχεται από το επίθετο 'υγιηρός' που σήμαινε αυτόν που (δείχνει να) έχει καλή υγεία.

Μάτι

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπήρχαν δύο λέξεις για το μάτι, ο 'οφθαλμός' και το 'όμμα' (το 'ώμμαι' είναι μέσος παρακείμενος του ρήματος ορώ). Η λέξη μάτι ήρθε, λοιπόν, από το υποκοριστικό της λέξης 'όμμα', το 'ομμάτιον'. Στην πορεία χάθηκε το διπλό 'μμ' και το αρχικό 'ο' και χάθηκε και, όπως σε όλες τις αντίστοιχες λέξεις, η κατάληξη 'ον' του ουδετέρου.

Κερατάς

Αυτή την ετυμολογία τη διάβασα από ένα κείμενο στο αγαπημένο blog του Νίκου Σαραντάκου. Το μυαλό μου πήγαινε κάπου στη 'διαβολική πράξη της απιστίας', αλλά υπάρχει η εξήγηση του Μιχαήλ Ψελλού, από τον 11ο αιώνα (!), που λέει ότι τα αρσενικά κερασφόρα ζώα δεν απαιτούν μονογαμία, σε αντίθεση με άλλα ζώα που τα παραθέτει ως ζηλότυπα (πχ τα άλογα). Φαίνεται αρκετά αληθοφανής ετυμολογία με δεδομένο πως, όπως λέει και ο Σαραντάκος, στον Μεσαίωνα, που φαίνεται να δημιουργείται η μεταφορά, οι άνθρωποι είχαν όντως πολύ στενή σχέση με τα ζώα, παρατηρούσαν τη συμπεριφορά τους και την παρομοίαζαν με ανθρώπινες συμπεριφορές.

Κρασί

Η λέξη 'κρασί' αντικατέστησε την αρχαιοελληνική λέξη 'οίνος' στα βυζαντινά χρόνια. Η λέξη στην ορθοδοξία έγινε εκκλησιαστική (βλ. 'άρτος και οίνος'), με αποτέλεσμα να χρειάζεται να βρεθεί μια νέα λέξη που να διαφοροποιείται και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο καθημερινό λεξιλόγιο. Το 'κρασί' προέρχεται από τη λέξη 'κράσις' που σήμαινε ανάμειξη και αντανακλά τη συνήθεια των Ελλήνων να πίνουν το κρασί τους αναμεμειγμένο με νερό.

Πηγή: oneman.gr

Κατηγορίες:
Λεξιλογικά
web design by