ψευδοεπιστήμη (3 άρθρα)

Η ψευδοεπιστήμη στην υπηρεσία της επιχειρηματικότητας

| 0 ΣΧΟΛΙΑ
O Ερατοσθένης μέτρησε την ακτίνα Γης γύρω στο 235 π.Χ. Μετά από 2300 χρόνια υπάρχουν άνθρωποι που δεν διαθέτουν το υπόβαθρο για να κατανοήσουν ότι η Γη δεν είναι επίπεδη ή ότι οι αστρολόγοι είναι απατεώνες μπαρουφολόγοι.

Οι θετικές επιστήμες που κάποτε αποκαλούνταν στο σύνολό τους φυσική φιλοσοφία, περιλαμβάνουν την μελέτη των έμβιων και των άβιων όντων, τις επιστήμες της ζωής και τις φυσικές επιστήμες. Στις πρώτες ανήκουν η βιολογία, η ζωολογία και η βοτανική. Οι φυσικές επιστήμες περιλαμβάνουν τη γεωλογία, την αστρονομία, τη χημεία και τη φυσική.

Αλλά η φυσική είναι κάτι παραπάνω από ένα μέρος των φυσικών επιστημών.

Είναι η θεμελιωδέστερη θετική επιστήμη. Μελετά τη φύση βασικών πραγμάτων, όπως είναι η κίνηση, η δύναμη, η ενέργεια, η ύλη, ο ήχος, το φως, και το εσωτερικό του ατόμου. Η χημεία μελετά το πως συναρμόζεται η ύλη, πως ενώνονται τα άτομα και δημιουργούν μόρια, και πως ενώνονται πάμπολες μορφές ύλης που μας περιβάλλουν. Το αντικείμενο της βιολογίας είναι πιο σύνθετο και περιλαμβάνει την έμβια ύλη. Επομένως, η βιολογία βασίζεται στη χημεία, και με τη σειρά της η χημεία βασίζεται στη φυσική. Οι έννοιες της φυσικής εκτείνονται μέχρι αυτές τις πιο σύνθετες επιστήμες. Αυτός είναι ο λόγος που η φυσική είναι η βασικότερη επιστήμη.

Η κατανόηση λοιπόν των θετικών επιστημών ξεκινά από την κατανόηση της φυσικής.

Κι όμως, η θεμελιωδέστερη των θετικών επιστημών βρίσκεται υπό διωγμό στην σύγχρονη ελληνική εκπαίδευση. Έτσι, αφενός μεν εξαπλώνεται η επιχειρηματικότητα τσαρλατάνων που με επιστημονικοφανείς μπαρουφολογίες πλουτίζουν σε βάρος των αφελών, ενώ ταυτόχρονα οι ινστρούχτορες της παιδαγωγικής καθοδήγησης χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για την εξάπλωση της ψευδοεπιστήμης.

Σχετικά με την ψευδοεπιστήμη

Την εποχή πριν από την εμφάνιση των θετικών επιστημών, κάθε προσπάθεια να χαλιναγωγίσει ο άνθρωπος τη φύση σήμαινε να την εξαναγκάσει να «δράσει» ενάντια στη θέλησή της. Η φύση έπρεπε να υποταχθεί, συνήθως σε κάποια μορφή μαγείας ή με κάποιο μέσο που την υπερέβαινε, δηλαδή υπερφυσικό. Η επιστήμη κάνει το ακριβώς αντίθετο: εργάζεται στο πλαίσιο των φυσικών νόμων. Οι επιστημονικές μέθοδοι έχουν εκτοπίσει την πίστη στο υπερφυσικό, αν και όχι εντελώς. Οι ‘προ-επιστημονικές’ μέθοδοι κυριαρχούν στις πρωτόγονες πολιτισμικές ομάδες, αλλά επιβιώνουν και σε τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες, ενίοτε μεταμφιεζόμενες σε επιστημονικές. Πρόκειται για μια κίβδηλη μορφή επιστήμης – για ψευδοεπιστήμη. Ειδοποιό γνώρισμα ενός ψευσοεπιστημονικού ισχυρισμού αποτελεί η έλλειψη δυο ουσιωδών ‘συστατικών’ μιας επιστημονικής θεωρίας: α) αποδεικτικών στοιχείων και β) κάποιας δοκιμασίας που θα μπορούσε να καταρρίψει τον ισχυρισμό. Στον κόσμο της ψευδοεπιστήμης, η επιφυλακτικότητα και ο έλεγχος της πιθανής μη ορθότητας υποβαθμίζονται ή αγνοούνται επιδεικτικά.

Υπάρχουν ποικίλοι τρόποι προσέγγισης των σχέσεων αιτίου-αποτελέσματος στο σύμπαν. Ένας είναι ο μυστικισμός, κατάλληλος ίσως στο πλαίσιο της θρησκείας, αλλά μη εφαρμόσιμος στο πεδίο της επιστήμης. Η αστρολογία αποτελεί ένα πανάρχαιο σύστημα πεποιθήσεων που διατείνεται πως υπάρχει μια μυστικιστική σχέση μεταξύ κάθε ανθρώπινου όντος και του σύμπαντος ως όλου – ότι τα ανθρώπινα πράγματα επηρεάζονται από τις θέσεις και τις κινήσεις των πλανητών και άλλων ουράνιων σωμάτων. Αυτή η μη επιστημονική θεώρηση μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Ανεξάρτητα του πόσο ασήμαντοι αισθανόμαστε ενίοτε, οι αστρολόγοι μας διαβεβαιώνουν πως είμαστε στενά συνδεδεμένοι με τον μηχανισμό λειτουργίας του σύμπαντος, το οποίο δημιουργήθηκε για εμάς – και ιδιαίτερα για τα μέλη της δικής μας φυλής, κοινότητας ή θρησκευτικής ομάδας. Ωστόσο, η αστρολογία ως αρχαϊκή μορφή μαγείας είναι κάτι διαφορετικό από την αστρολογία που έχει μεταμφιεστεί σε επιστήμη. Όταν η αστρολογία εμφανίζεται ως επιστημονικός κλάδος συγγενής με την αστρονομία, συνιστά πλέον ψευδοεπιστήμη. Ορισμένοι αστρολόγοι παρουσιάζουν την «τέχνη» τους με επιστημονικό ένδυμα. Όταν χρησιμοποιούν σύγχρονα αστρονομικά δεδομένα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές που χαρτογραφούν τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, λειτουργούν εντός των ορίων της επιστήμης. Όταν, όμως, χρησιμοποιούν τα ίδια δεδομένα για να επινοήσουν αστρολογικές προβλέψεις, τότε περνούν καθ’ ολοκληρίαν στην επικράτεια της ψευδοεπιστήμης και του τσαρλατανισμού.

Η ψευδοεπιστήμη, όπως και η αυθεντική επιστήμη, διατυπώνει προβλέψεις. Οι προβλέψεις ενός ραβδοσκόπου, ο οποίος εντοπίζει την ύπαρξη υπεδαφικού νερού με μια ράβδο, έχουν πολύ μεγάλο ποσοστό επιτυχίας – σχεδόν 100%. Όταν ένας ραβδοσκόπος εκτελέσει την ιδιαίτερη «τελετουργία» του και υποδείξει κάποιο σημείο στο έδαφος, είναι σίγουρο πως η γεώτρηση δεν θα αποτύχει. Η ραβδοσκοπία φέρνει τα τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Βέβαια, ο ραβδοσκόπος είναι σχεδόν αδύνατο να αποτύχει, διότι υπόγεια νερά σε βάθος έως 100 μέτρα από την επιφάνεια υπάρχουν παντού στη Γη. (Πραγματική δοκιμασία για έναν ραβδοσκόπο θα ήταν να εντοπίσει μια θέση όπου δεν μπορεί να βρεθεί νερό!).

Ένας σαμάνος (μάγος -ιερέας) που μελετά τις ταλαντώσεις ενός εκκρεμούς πάνω από την κοιλιά μιας εγκύου μπορεί να προβλέψει το φύλο του εμβρύου με ακρίβεια 50%. Αυτό σημαίνει ότι αν επαναλάβει την ίδια διαδικασία πολλές φορές σε πολλά έμβρυα, οι μισές προβλέψεις του θα είναι ορθές και οι μισές εσφαλμένες – το σύνηθες ποσοστό επιτυχίας τυχαίας πρόβλεψης. Αντίστοιχα, ο προσδιορισμός του φύλου ενός εμβρύου με επιστημονικά μέσα έχει ποσοστό επιτυχίας 95% για την υπερηχογραφική μέθοδο και 100% για την αμνιοκέντηση. Η θετικότερη κρίση που μπορούμε να εκφέρουμε για τον σαμάνο είναι ότι το ποσοστό επιτυχίας του, 50%, είναι πολύ υψηλότερο από εκείνο των αστρολόγων, χειρομαντών και των άλλων ψευδοεπιστημόνων που προβλέπουν το μέλλον.

Παράδειγμα ψευδοεπιστήμης με μηδενικό ποσοστό επιτυχίας είναι οι μηχανές πολλαπλασιασμού της ενέργειας. Οι συγκεκριμένες μηχανές, οι οποίες υποτίθεται ότι αποδίδουν περισσότερη ενέργεια από όση καταναλώνουν, υποστηρίζεται ότι «βρίσκονται ακόμη στο στάδιο του σχεδιασμού» και ότι χρειάζονται «κεφάλαια για την ανάπτυξή τους» . Προωθούνται από απατεώνες οι οποίοι πουλούν μετοχές σε ανίδεους πολίτες που δελεάζονται από τις εξωπραγματικές υποσχέσεις επιτυχίας. Πρόκειται επιστημονικοφανείς ανοησίες. Oι ψευδοεπιστήμονες βρίσκονται παντού, συνήθως βρίσκουν εύκολα μαθητές που τους προσφέρουν χρήματα ή δωρεάν εργασία και μπορεί να γίνουν ιδιαίτερα πειστικοί ακόμη και σε φαινομενικά λογικούς ανθρώπους. Οι τίτλοι των βιβλίων τους στα βιβλιοπωλεία είναι πολύ περισσότεροι από εκείνους των επιστημονικών βιβλίων. Η ψευδοεπιστήμη εν γένει ανθεί.

Τους τελευταίους τέσσερις αιώνες, με την άνθηση των θετικών επιστημών, οι γνώσεις του ανθρώπου έχουν διευρυνθεί εντυπωσιακά. Η απόκτηση των γνώσεων αυτών και η κατάλυση της δεισιδαιμονίας ήταν αποτέλεσμα τεράστιας ανθρώπινης προσπάθειας και επίπονου πειραματισμού. Θα πρέπει να αισθανόμαστε μεγάλη ικανοποίηση για όσα έχουμε μάθει. Έχουμε κάνει πολλά βήματα όσον αφορά την κατανόηση της φύσης και την απελευθέρωσή μας από την άγνοια, και θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτό. Δεν πεθαίνουμε πια από την κάθε μολυσματική ασθένεια. Δεν ζούμε πια με τον φόβο των δαιμόνων. Δεν χύνουμε πια λειωμένο μολύβι στα παπούτσια των γυναικών που κατηγορήθηκαν για μαγεία, όπως γινόταν επί τρεις αιώνες σχεδόν, κατά τον Μεσαίωνα. Σήμερα, δεν υπάρχει πλέον κανένας λόγος να θεωρούμε δεισιδαιμονία κάτι παραπάνω από δεισιδαιμονία, και τις επιστημονικοφανείς ανοησίες κάτι παραπάνω από ψευδοεπιστήμη, ανεξάρτητα από το αν προέρχονται από επίδοξους σαμάνους, τυχαίους αγύρτες ή αιθεροβάμονες συγγραφείς «θαυματουργών» βιβλίων υγιεινής διαβίωσης.

Ωστόσο, έχω λόγους να φοβάμαι πως αυτό που πέτυχε με σκληρή προσπάθεια μια ολόκληρη γενιά εγκαταλείπεται από την επόμενη. Χρειάστηκαν αιώνες για να ξεπεραστεί η βαθιά επίδραση που ασκούσαν στους ανθρώπους η μαγεία και η δεισιδαιμονία. Κι όμως, σήμερα, η ίδια μαγεία και δεισιδαιμονία σαγηνεύουν όλο και περισσότερους ανθρώπους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τουλάχιστον 20.000 επαγγελματίες αστρολόγοι, οι οποίοι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε εκατομμύρια εύπιστους πελάτες. Σύμφωνα με τον Μάρτιν Γκάρντνερ, συγγραφέα εκλαϊκευτικών επιστημονικών βιβλίων, το ποσοστό του πληθυσμού που πιστεύει στην αστρολογία και στον αποκρυφισμό στην σύγχρονη Αμερική είναι μεγαλύτερο απ’ ότι ήταν το αντίστοιχο ποσοστό στην μεσαιωνική Ευρώπη. Λίγες εφημερίδες έχουν ημερήσια στήλη επιστημονικού περιεχομένου, αν και όλες σχεδόν δημοσιεύουν ωροσκόπια σε καθημερινή βάση. Τέλος, υπάρχουν και οι τηλεοπτικοί παραψυχολόγοι, που πολλαπλασιάζονται και κερδίζουν τηλεθέαση συνεχώς.

Πολλοί πιστεύουν ότι το πολιτισμικό μας επίπεδο υποχωρεί εξαιτίας της ανάπτυξης της τεχνολογίας. Ωστόσο, θεωρώ πιθανότερο να διολισθήσουμε προς τα πίσω επειδή η επιστήμη και η τεχνολογία θα λυγίσουν υπό τα πλήγματα του ανορθολογισμού, των δεισιδαιμονιών και της παρωχημένης δημαγωγίας. Προσέχετε τους εκπροσώπους τους. Η ψευδοεπιστήμη αποτελεί μια τεράστια και επικερδή επιχείρηση.

Πηγή

Κατηγορίες:
Και κάτι άλλο...

Επιστήμονες και ψευδοεπιστήμονες στον καιρό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Έλληνες γιατροί που σπούδασαν την Ιατρική, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, σε πανεπιστήμια ευρωπαϊκών πόλεων όπως η Πάδος, η Παβία, η Πίζα και η Βιέννη επέστρεφαν στην υπόδουλη πατρίδα τους, με διπλώματα που έφεραν την αναφορά Natione Graecus.

Κάποιοι από αυτούς απέκτησαν αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κάποιοι άλλοι οργάνωσαν φιλελληνικά κομιτάτα ενώ δεκάδες από αυτούς μετείχαν στη Φιλική Εταιρεία. Εκτός όμως από τους επιστήμονες Έλληνες ιατρούς στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας υπήρχαν και οι πρακτικοί ή εμπειρικοί γιατροί που ασκούσαν τη λεγόμενη «δημώδη Ιατρική», κυρίως στις ορεινές περιοχές της χώρας ενώ δεν έλειπαν οι τσαρλατάνοι και οι κομπογιαννίτες οι οποίοι είχαν ως σκοπό να αποκομίζουν οικονομικό όφελος.

Για τους επιστήμονες γιατρούς κατά την επανάσταση του 1821, αλλά και για τους πρακτικούς/ εμπειρικούς γιατρούς καθώς και για τους τσαρλατάνους μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ, καθηγητής Υγιεινής- Κοινωνικής Ιατρικής Θεόδωρος Δαρδαβέσης.

Ιατροί που διακρίθηκαν στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

«Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αρκετοί νέοι από διάφορες περιοχές της υπόδουλης Ελλάδος, πήγαιναν σε Πανεπιστήμια ευρωπαϊκών πόλεων για να σπουδάσουν, κατά προτίμηση Ιατρική.
Κάποιοι από αυτούς, όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Νικούσιος έγιναν Μεγάλοι Διερμηνείς ανερχόμενοι στην κλίμακα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ορισμένοι, όπως ο Ηπίτης, οργάνωσαν φιλελληνικά κομιτάτα στην Ευρώπη ενώ κάποιοι άλλοι όπως ο Αδαμάντιος Κοραής κατέστησαν διαφωτιστές του έθνους ή πολιτικοί της επανάστασης, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ιωάννης Κολέττης. Επίσης υπήρχαν γιατροί που πλαισίωσαν τον Ρήγα Φεραίο και στήριξαν τον αγώνα του, όπως ο Ιωάννης Εμμανουήλ από την Καστοριά, ο Νικόλαος Πολύζος, ο Ιωάννης Κυρίτσης, ο Δημήτριος Νικολαϊδης, ο Πέτρος Φράγκος και οι φοιτητές Ιατρικής Κωνσταντίνος Καρακάσης, Χριστόφορος Περαιβός και Γεώργιος Σακελλάριος.

Αλλά και στη Φιλική Εταιρεία συμμετείχαν ως μέλη δεκάδες ιατροί, ενώ αργότερα υπήρξαν ευεργέτες του αγώνα, όπως ο Αρσάκης από την Ήπειρο, ο Δελλαπόρτας από την Κεφαλλονιά, ο Σακελλάριος από την Κοζάνη και ο Φλέβας από την Νάουσα. Τέλος, ιατρός ήταν ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας σημειώνει ο κ . Δαρδαβέσης.

Ελάχιστοι επιστήμονες ιατροί ενεπλάκησαν στον ένοπλο αγώνα

Όπως αναφέρει ο κ Δαρδαβέσης από τους επιστήμονες ιατρούς, λίγοι, επέλεξαν να εμπλακούν στο ένοπλο σκέλος της εθνεγερσίας και να προσφέρουν υπηρεσίες στους αγωνιστές της επανάστασης.

«Όσοι τελικά ενεπλάκησαν, ασχολήθηκαν περισσότερο με την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων και ελάχιστα με τη φροντίδα τραυμάτων και κακώσεων, με συνέπεια η ιατρονοσηλευτική περίθαλψη να στηριχθεί σε φιλέλληνες και αλλοδαπούς ιατρούς και κυρίως στους λεγόμενους πρακτικούς ή εμπειρικούς ιατρούς, οι οποίοι δεν είχαν καμία σχέση με τους κομπογιαννίτες και τους τσαρλατάνους» εξηγεί ο κ. Δαρδαβέσης.

Πρακτικοί γιατροί με ενεργό εμπλοκή στον απελευθερωτικό αγώνα

Οι πρακτικοί ή εμπειρικοί ιατροί όπως αναφέρει ο κ Δαρδαβέσης ασκούσαν τη λεγόμενη Δημώδη Ιατρική, κυρίως στις ορεινές περιοχές της χώρας και ήταν ιδιαίτερα επιδέξιοι, κυρίως, στην ανάταξη εξαρθρώσεων και καταγμάτων, στην περιποίηση τραυμάτων και στην πραγματοποίηση μικροεπεμβάσεων, με συνέπεια να καλούνται και «ιατροχειρουργοί» ή και «ιατροφαρμακοποιοί», γιατί, εκτός των ιατρικών πράξεων που επιτελούσαν, παρασκεύαζαν φάρμακα και συνέλεγαν βότανα, τα οποία χορηγούσαν, κατά περίπτωση, σε ασθενείς και τραυματίες. Οι πρακτικοί ιατροί διακρίνονταν σε εξοχότατους, σε καλογιατρούς και βοτανοπώλες και έχαιραν εκτίμησης, διότι ήταν κοντά στους απλούς ανθρώπους και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους χωρίς ή με συμβολική αμοιβή.

«Συνήθως, η μετάδοση των γνώσεων και των εμπειριών στην άσκηση της πρακτικής ιατρικής ήταν οικογενειακή υπόθεση και περνούσε από τον πατέρα στα παιδιά του. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί η λειτουργία πρακτικών ιατροφαρμακευτικών σχολείων στην Αθήνα, το Καρπενήσι, τη Σπάρτη, τη Χίο και αλλού, στα οποία διδάσκονταν σχετικά μαθήματα και δεξιότητες. Ένα τέτοιο ιατροφαρμακευτικό σχολείο ιδρύθηκε στο Μυστρά από τον Παναγιώτη Γιατράκο πριν από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα. Στο σχολείο αυτό μαθήτευσαν οι πέντε νεότεροι αδελφοί του και άλλοι πρακτικοί ιατροί, όπως ο Καστάνης, ο Παπαδάκης, ο Πετιμεζάς, ο Στρατάκης και ο Χασανάκος.

Ορισμένοι εξ αυτών εκτελούντες διπλά καθήκοντα γιατρού και πολεμιστή, έπεσαν ενδόξως μαχόμενοι. Στη Φιλική Εταιρεία με τον βαθμό του κατηχητή συμμετείχαν οι πρακτικοί ιατροί Γιατράκος, Πελοπίδας και Χρυσοσπάθης, ενώ ενεργό εμπλοκή στον απελευθερωτικό αγώνα είτε παρέχοντας ιατρικές υπηρεσίες, είτε μαχόμενοι, είχαν δεκάδες άλλοι πρακτικοί ιατροί. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται τουλάχιστον μία γυναίκα, η Ελένη, σύζυγος του οπλαρχηγού Βάσου Μαυροβουνιώτη αναφέρει ο κ. Δαρδαβέσης.

Κομπογιαννίτες και τσαρλατάνοι στα χρόνια της Επανάστασης

Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα δεν έλειψαν και κομπογιαννίτες και οι τσαρλατάνοι, οι οποίοι ήταν ψευτογιατροί που απέβλεπαν αποκλειστικά στο οικονομικό όφελος. Όπως αναφέρει ο κ. Δαρδαβέσης έφεραν ειδική ένδυση και κάλυπταν το κεφάλι τους με σαμαροκάλπακο, στο οποίο τοποθετούσαν, εμφανώς, φάρμακα πρώτης ανάγκης.

«Συνήθως, είχαν ως συνοδεία έναν βοηθό, ο οποίος διαλαλούσε ''γιατρός! γιατρικά! βότανα για κάθε αρρώστια και πληγή!'', ενώ μεταξύ τους μιλούσαν μια ιδιαίτερη συντεχνιακή διάλεκτο. Είχαν τα προσωνύμια ''Βικογιατροί'', όταν συγκέντρωναν βότανα από την κοιλάδα του Βίκου ή ''Ματσοκάριδες'', γιατί κρατούσαν, πάντα, ρόπαλο (mazuca), κυρίως για να αμύνονται από τις επιθέσεις των συγγενών του ασθενούς, σε περίπτωση αποτυχίας της θεραπείας που εφάρμοζαν. Η θεραπευτική αγωγή που συνιστούσαν, απαιτούσε αφενός υλικά για την παρασκευή φαρμάκων, τα οποία ήταν σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν (π.χ. αριστερό πόδι νυχτερίδας, που φώλιαζε σε ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία!) και αφετέρου υιοθέτηση οδηγιών ιδιαίτερα πολύπλοκων στην εφαρμογή τους, ώστε σε περίπτωση κακής έκβασης της ασθένειας ή του τραύματος, η ευθύνη να βαρύνει τον ασθενή και τους οικείους του. Στην ιδιαίτερα σπάνια περίπτωση ίασης του ασθενή ή του τραυματία, που ήταν πάντα σύμπτωση, εδραιώνονταν η φήμη του κομπογιαννίτη, ο οποίος γινόταν πρόσθετα περιζήτητος, αλλά και πρόσθετα επικίνδυνος» σημειώνει ο κ Δαρδαβέσης.

Πηγή

Κατηγορίες:
Ιστορία

Η διαφορά επιστημονικής γνώσης και ψευδοεπιστήμης (συνέντευξη του Στέφανου Τραχανά)

| 0 ΣΧΟΛΙΑ

Ο Στέφανος Τραχανάς διδάσκει, μεταξύ άλλων, κβαντική φυσική και διαφορικές εξισώσεις στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης από το 1983 έως σήμερα. Είναι συγγραφέας εννέα πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στα παραπάνω πεδία και ενός βιβλίου για το ευρύτερο μορφωμένο κοινό με τίτλο «Το φάντασμα της όπερας: η επιστήμη στον πολιτισμό μας». Το βιβλίο του, «An Introduction to Quantum Physics» μόλις κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Wiley.
Το 2003 ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης ενώ το 2012 του απονεμήθηκε το Εθνικό Βραβείο εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας, το οποίο επιδίδεται από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Για το σύνολο της προσφοράς του τιμήθηκε το 2015 με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Ως ιδρυτικό μέλος και διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, μέχρι το 2013 είχε τη βασική ευθύνη για τη δημιουργία του πρώτου πανεπιστημιακού εκδοτικού οίκου της χώρας. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται πυρετωδώς για την υλοποίηση και στην Ελλάδα της Διαδικτυακής Εκπαίδευσης και συνεπώς για τη δημιουργία του νέου είδους εκπαιδευτικού υλικού που απαιτείται για να την στηρίξει.
Πεπεισμένος ότι η χώρα δεν μπορεί να μείνει έξω από τις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται αλλού σε αυτό το πεδίο, πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis –ενός ιδιαίτερου τμήματος των ΠΕΚ– στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής του (πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης) όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. «Η επιτυχία αυτού του “πειράματος” είναι το προσωπικό μου στοίχημα για τα επόμενα χρόνια», δηλώνει ο ίδιος.

Στην συνέχεια διαβάζουμε την άποψη του Στέφανου Τραχανά για το πως διαφοροποιείται η επιστημονική γνώση από την ψευδοεπιστήμη (από την συνέντευξή του στον Σπύρο Μανουσέλη):

● Σχεδόν οι πάντες συμφωνούν ότι στις μέρες μας είναι ζωτική ανάγκη να διαφοροποιείται η επιστημονική γνώση από την ψευδοεπιστήμη. Υπάρχουν, ωστόσο, αυστηρά αντικειμενικά ή, έστω, κοινά αποδεκτά κριτήρια για το τι είναι και τι δεν είναι επιστημονικό; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;

Η διαφοροποίηση είναι εύκολη, τουλάχιστον για τις επιστήμες της φύσης που είναι εμπειρικές. Για να γίνει κάτι αποδεκτό –π.χ. ένας βιολογικός μηχανισμός ή ένας φυσικός νόμος– δημοσιεύεται σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό με κριτές και υποβάλλεται σε εξονυχιστικό πειραματικό έλεγχο από πολλούς ανεξάρτητους επιστήμονες και, αν κανείς δεν μπορέσει να το καταρρίψει, τότε γίνεται μέρος της καθιερωμένης γνώσης και συμπεριλαμβάνεται βαθμιαία –αν πρόκειται για κάτι σημαντικό– στη διδασκόμενη ύλη και στα διδακτικά εγχειρίδια από το Λύκειο έως το Πανεπιστήμιο.

Η διάκριση μεταξύ επιστήμης και ψευδοεπιστήμης είναι λοιπόν αναμφίβολη: επιστήμη και επιστημονική γνώση είναι οτιδήποτε έχει περάσει την παραπάνω ανοιχτή διαδικασία ελέγχου και έχει αποτυπωθεί στα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και τα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημίων ή στα καθιερωμένα πανεπιστημιακά συγγράμματα. Οτιδήποτε αρνείται να υποβληθεί σε αυτήν τη διαδικασία και μετράει μόνο προβολές στο YouTube ανήκει σίγουρα στην άλλη όχθη. Είναι η επιστήμη του… διαδικτύου ή απλώς ψευδοεπιστήμη, για να χρησιμοποιήσουμε τον καθιερωμένο όρο.

Είναι όμως εύκολο για τον πολίτη που εκτίθεται σε καταιγισμό «επιστημονικών» πληροφοριών μέσω διαδικτύου να διακρίνει τι από αυτά είναι έγκυρη επιστημονική γνώση και τι ψευδοεπιστήμη;

Δεν είναι εύκολο, αλλά μπορούμε να τον βοηθήσουμε να το κάνει. Απευθυνόμενος, λοιπόν, στον πολίτη που μας διαβάζει, θα του έδινα μία πολύ πρακτική συμβουλή μέσα από το εξής παράδειγμα: Ας πούμε ότι παρακολουθεί μια ομιλία και ο ομιλητής ισχυρίζεται ότι η θεωρία της εξέλιξης –ο «αγαπημένος εχθρός» πολλών– είναι λάθος και επικαλείται διάφορα «ατράνταχτα» στοιχεία για να το στηρίξει.

Δεν έχει παρά να κάνει στον ομιλητή μία πολύ απλή ερώτηση: «Σε ποιο επιστημονικό περιοδικό έχουν δημοσιευτεί όλα αυτά που λέτε και πού διδάσκονται;». Διότι μία τόσο ριζοσπαστική ανατροπή της θεωρίας της εξέλιξης δεν μπορεί να έχει κρατηθεί μυστική. Σίγουρα θα έχει δημοσιευτεί στο πιο έγκυρο περιοδικό του κλάδου και σίγουρα θα διδάσκεται σε όλα τα τμήματα βιολογίας του κόσμου, μεταξύ αυτών και στα ελληνικά.

Και αν η απάντηση που θα πάρετε, αγαπητέ αναγνώστη, δεν είναι συγκεκριμένη, αλλά είναι αοριστίες και λεκτικά πυροτεχνήματα, τότε ξέρετε ότι αυτό που ακούσατε δεν είναι επιστημονικός λόγος αλλά ψευδοεπιστήμη.

http://www.zimzamphysics.gr/wp-content/uploads/2019/03/1PSEUDOSCIENCE-670x550.jpg

● Υπάρχουν όμως και άλλα θέματα, έξω από τη σφαίρα των φυσικών επιστημών –π.χ. θεωρίες συνωμοσίας για κοινωνικοπολιτικά ή ιστορικά ζητήματα–, όπου η διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας δεν μπορεί να γίνει με εξίσου σαφή τρόπο όπως στις θετικές επιστήμες. Σε αυτή την περίπτωση τι θα λέγατε στον ανήσυχο και ενεργό πολίτη;

Θα του έλεγα κάτι πολύ παρόμοιο με το προηγούμενο, που θα το ονόμαζα επιστημονικό τρόπο σκέψης στην καθημερινή ζωή ή απλώς καθημερινή επιστήμη. Αυτήν που χρησιμοποιούν οι στοιχειωδώς έξυπνοι άνθρωποι για να επεξεργάζονται το πλήθος των καθημερινών δεδομένων και πληροφοριών της ζωής τους και να παίρνουν όσο γίνεται πιο ορθολογικές αποφάσεις.

Αυτή η καθημερινή επιστήμη έχει δύο απλά συστατικά. Το ένα είναι η κοινή λογική. Υποβάλλεις σε έναν λογικό έλεγχο αυτά που ακούς και αντιλαμβάνεσαι αν έχουν λογική συνοχή ή είναι –όπως έλεγαν οι παλαιότεροι– λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα. Και το δεύτερο είναι η απλή ερώτηση: «Πώς το ξέρεις αυτό;» Δηλαδή η ερώτηση που πάντα κάνεις στον συνομιλητή σου αν πρόκειται να πάρεις μια σοβαρή απόφαση με βάση αυτά που σου λέει και θέλεις να βεβαιωθείς ότι είναι βάσιμα και όχι απλές φήμες. Με λίγη καθημερινή επιστήμη στις αποσκευές τους, οι περισσότεροι πολίτες μπορούν να αποκρούσουν εύκολα τις θεωρίες συνωμοσίας που αφθονούν «εκεί έξω».

Ένα παράδειγμα: Το ότι ο Αϊνστάιν έκλεψε τη θεωρία της σχετικότητας από τον Καραθεοδωρή είναι βεβαίως… γνωστό! Συμφωνείτε με τον συνομιλητή σας, αλλά πολύ καλοπροαίρετα τον ρωτάτε: «Ναι, αλλά πώς το ξέρουμε αυτό;» Και αφού ακούσετε διάφορα για τις επιστολές του Αϊνστάιν προς τον Καραθεοδωρή, έρχεται η αποστομωτική απάντηση: «Μα, αφού το ομολόγησε ο ίδιος ο Αϊνστάιν στην τελευταία του συνέντευξη!» Για να μη μακρηγορούμε, τέτοια συνέντευξη δεν υπάρχει.

Και όταν αναζητήσαμε την πηγή αυτής της «πληροφορίας», διαπιστώσαμε ότι ήταν η εξής μία: η εφημερίδα «Αυριανή»! Και όμως, έφτασε να αναπαράγεται αυτή η «πληροφορία» ακόμα και από επίσημους ιστότοπους.

Ενώ ο κοινός νους δεν θα χρειαζόταν τίποτα από τα παραπάνω για να «βγάλει απόφαση». Απλώς θα σκεφτόταν: Μα, καλά, και το θύμα της κλοπής –ο Καραθεοδωρής δηλαδή– γιατί δεν μίλησε ποτέ; Αυτόν τον πολίτη με τον κοινό νου χρειαζόμαστε επειγόντως, πριν ο «νέος σκοταδισμός» –όπως πολύ ωραία τον περιγράψατε, κύριε Μανουσέλη, στο τόσο στοχαστικό άρθρο σας της περασμένης εβδομάδας– φτάσει να απειλεί σοβαρά τις ήδη παραπαίουσες δημοκρατίες μας.

● Γιατί λοιπόν, σε μια εποχή σαν τη δική μας, που ορθά χαρακτηρίζεται «εποχή του επιστημονικού πολιτισμού», εξακολουθεί να υπάρχει ένας εντυπωσιακά μεγάλος επιστημονικός αναλφαβητισμός, που γεννά και τρέφει αντιεπιστημονικές ιδεολογίες και φοβικές αντιδράσεις απέναντι στα επιτεύγματα και τις εξελίξεις της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης;

Προφανώς, αυτό είναι το ερώτημα–κλειδί για το θέμα που συζητάμε. Δεν έχει όμως εύκολη απάντηση γιατί είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα –περιλαμβάνει και πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού που δεν είναι δουλειά του καθενός μας να αναλύσει–, οπότε μόνο δύο εύκολες επισημάνσεις θα μπορούσα να κάνω. Η μία είναι ο ρόλος του νέου Μεγάλου Αδελφού: ο ρόλος του διαδικτύου και κυρίως των μηχανών αναζήτησης και του τρόπου που επιλέγουν και φέρνουν στην κορυφή τα θέματα που «μας ενδιαφέρουν». Είναι ένας μηχανισμός αόρατης χειραγώγησης που δημιουργεί μεγάλες κλειστές κοινότητες ομοφρονούντων σε ένα θέμα, ικανές να ακούν μόνο τον αντίλαλο της δικής τους φωνής.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι η εγκατάλειψη από το εκπαιδευτικό σύστημα –όχι μόνο το δικό μας– της βασικής υποχρέωσης που είχε θέσει ο Διαφωτισμός και η μεγάλη παράδοση του ευρωπαϊκού ουμανισμού για την εκπαίδευση: Να διδάσκεται η επιστήμη όχι μόνο ως χρήσιμη γνώση αλλά και ως απελευθερωτική δύναμη του ανθρώπου. Να τον προφυλάσσει από τις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις, όπως ονειρεύτηκε τον κοινωνικό ρόλο της επιστήμης ο Ρήγας Φεραίος όταν έγραφε το «Φυσικής Απάνθισμα». Πού να ήξερε…

Πηγή: efsyn.gr

Κατηγορίες:
Φυσική & Φιλοσοφία
web design by