Ιστορία (50 άρθρα)

Οι πρώτοι καλοκαιρινοί παραθεριστές της Ιστορίας, τα μπαιν-μιξτ της Αττικής, τα rooms to let και ο παραθεριστικός τουρισμός, όπως εξελίχθηκε ανά τους αιώνες.

Ποιοι ήταν οι πρώτοι άνθρωποι στην Ιστορία που καθιέρωσαν τις καλοκαιρινές διακοπές; Πότε προσφέρθηκε το πρώτο τουριστικό πακέτο και γιατί στην Ελλάδα θεωρούνται τόσο «ιερά» τα μπάνια του λαού; Επιχειρούμε μια βουτιά στην ιστορία των καλοκαιρινών διακοπών και των ταξιδιών αναψυχής, μιας ανάγκης τόσο παλιάς όσο και η ανθρωπότητα.

Οι εκδρομές των αρχαίων

Πολλούς αιώνες πριν ακουστεί για πρώτη φορά η λέξη «τουρίστας» στην ανθρωπότητα, οι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν αγκαλιάσει την αξία του ταξιδιού, από την στιγμή που ανακαλύφθηκε ο τροχός και το χρήμα. Από τα εμπορικά ταξίδια της Μεσοποταμίας ξεκινά μια παράδοση χιλιετηρίδων, που φυσικά δεν άφησε ασυγκίνητα τα ιδιαζόντως ανήσυχα πνεύματα των αρχαίων Ελλήνων.

Μπορεί να μην είχαν «θεσμοθετηθεί» οι καλοκαιρινές διακοπές, αλλά οι αρχαίοι ημών έβρισκαν πάντα αφορμές να εκδράμουν προς υπαίθρια θέατρα, θρησκευτικές τελετές, μαντεία και ιερατεία, φημισμένα ιατρικά κέντρα όπως το ασκληπιείο της Κω, θερινούς αγώνες και τελετές, με αποκορύφωμα φυσικά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Από τότε ωστόσο τίθεται και ο ταξικός χαρακτήρας των ταξιδιών, αφού μόνο τα μέλη των υψηλότερων κοινωνικών τάξεων είχαν την δυνατότητα να ταξιδέψουν.

Οι ρωμαϊκές εξοχικές κατοικίες

Αυτοί στους οποίους χρωστάμε την καθιέρωση της έννοιας των καλοκαιρινών διακοπών είναι οι αρχαίοι Ρωμαίοι. Από τον 2ο π.Χ. αιώνα, οι εξοχικές κατοικίες των ρωμαίων αριστοκρατών αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της «υψηλής κοινωνίας». Μάλιστα, υπήρχαν οι παραθαλάσσιες εξοχικές κατοικίες, που προτιμούνταν την άνοιξη, και οι ορεινές εξοχικές κατοικίες, που προτιμούνταν τα καλοκαίρια, κυρίως για να αποφεύγονται οι ορδές λαϊκών στρωμάτων στις ακτές. Η περιοχή της Νάπολης υπήρξε αγαπημένο θέρετρο των Ρωμαίων.

Όπως αναφέρει σε σχετική του ανάλυση στο “Βήμα” ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας κ. Μιχάλης Τιβέριος, «η εξοχική κατοικία αντιπροσώπευε την έννοια του otium (= σχόλη, ζωή στο ύπαιθρο) σε αντιδιαστολή προς την έννοια του negotium (= καθήκον, πολιτική δραστηριότητα)». Διηγείται μάλιστα μια ιστορία από την Ρώμη της αρχαιότητας: «Όταν κάποτε ο Πομπήιος επισκέφθηκε την έπαυλη του Λούκουλλου, είπε στον Λούκουλλο ότι έχει μια έπαυλη καταπληκτική για το καλοκαίρι αλλά εντελώς ακατάλληλη για το χειμώνα. Τότε εκείνος του απάντησε ότι δεν διαθέτει λιγότερο μυαλό από τους γερανούς και τους πελαργούς για να μην αλλάζει τόπο διαμονής ανάλογα με την εποχή». Σύμφωνα με τον ίδιο καθηγητή, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έχτιζαν τις παραθαλάσσιες βίλες τους κυριολεκτικά στην άκρη της θάλασσας, έτσι ώστε να μπορούν να ψαρεύουν από την κρεβατοκάμαρά τους. Οι δε παραλίες της Ιταλίας μετατρέπονταν σε σκηνικά ρωμαϊκών… «οργίων», όπου οι άνδρες περνούσαν τις «διακοπές» τους με γυναίκες ελαφρών ηθών.

Ετοιμάζοντας ταξίδι… στον Μεσαίωνα

Από το τέλος των ρωμαϊκών χρόνων, μέχρι την Αναγέννηση και τις απαρχές του 19ου αιώνα, το ταξίδι συνέχιζε να παραμένει προνόμιο των υψηλών τάξεων. Τα θρησκευτικά ταξίδια και οι επισκέψεις σε ιαματικές πηγές ήταν οι δημοφιλέστερες καλοκαιρινές «διακοπές», αλλά καθιερώθηκε και ο θεσμός του «Grand Tour», των ταξιδιών που επιχειρούσαν οι γόνοι αριστοκρατών γυρίζοντας ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο (της Ελλάδας φυσικά περιλαμβανομένης, εξαιτίας της κλασικής της παράδοσης). Το «Μεγάλο Ταξίδι» δεν ήταν υπόθεση αμιγώς καλοκαιρινή, καθώς συχνά διαρκούσε περί τα τρία χρόνια και είχε ως στόχο όχι την αναψυχή αλλά την διεύρυνση των οριζόντων.

Οι πρώτοι τουρίστες

Τα πάντα αλλάζουν όταν στην ζωή της ανθρωπότητας μπαίνει η ατμομηχανή. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, τα τρένα και τα ατμόπλοια κάνουν τα ταξίδια ασφαλέστερα και τα αστικά στρώματα μπαίνουν στο παιχνίδι των διακοπών. Σημαντικός «σταθμός» της Ιστορίας του τουρισμού είναι η ίδρυση από τον Thomas Cook του πρώτου ταξιδιωτικού πρακτορείου, που αναλάμβανε να πουλήσει πακέτα διακοπών, περιλαμβανομένων μετακινήσεων αλλά και κουπονιών διαμονής. Το ημερολόγιο έδειχνε 5 Ιουλίου του 1841, ημερομηνία γέννησης της λέξης «τουρίστας» (από την αγγλική λέξη «tour»).

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι σιδηρόδρομοι φέρνουν και την αμερικανική αστική τάξη στις παραλίες, για λόγους υγείας και ξεκούρασης. Ωστόσο, το θρησκευτικό στοιχείο επικρατεί, καθώς οι σημαντικότερες παραθεριστικές δομές είναι εκκλησιαστικές και αναλαμβάνουν να προστατεύσουν τον αθώο και ιερό χαρακτήρα των καλοκαιρινών διακοπών, μακριά από καταχρήσεις και σεξουαλικά θέλγητρα, ώστε ο παραθερισμός να μην συνοδεύεται με… ένοχες συνειδήσεις, όπως αναφέρει η αμερικανίδα ιστορικός Cindy Aron, που συνέγραψε μεταξύ άλλων την «Ιστορία των Διακοπών».

Όπως αναφέρει σε συνέντευξή της πάντως, υπάρχει ο εξής στερεοτυπικός διαχωρισμός μεταξύ ευρωπαϊκής και αμερικανικής θεώρησης της θερινής ανάπαυλας: «Οι Ευρωπαίοι δουλεύουν ώστε να μπορέσουν να πάνε διακοπές. Οι Αμερικάνοι πάνε διακοπές ώστε να μπορέσουν να επιστρέψουν στη δουλειά».

Όταν κλείνουν τα σχολεία

Η θρησκευτική σφραγίδα φιγουράρει και στον θεσμό της παιδικής κατασκήνωσης. Η πρώτη επίσημη θερινή κατασκήνωση για παιδιά ιδρύθηκε στην Ζυρίχη στα μέσα του 19ου αιώνα από έναν επίσκοπο, ενώ στην συνέχεια υποστηρίχθηκε από τον θεσμό του προσκοπισμού, δημιουργώντας μία σταθερή εναλλακτική για την σχολική ανάπαυλα.

Όσο για την τελευταία, επικράτησε για διαφορετικούς λόγους σε κάθε χώρα – στις ΗΠΑ για παράδειγμα, σύμφωνα με ιστορική αναδρομή του περιοδικού Time, η καθιέρωση των καλοκαιρινών διακοπών στα σχολεία συνδέεται με την ανάγκη των παιδικών χεριών στις αγροτικές εργασίες του καλοκαιριού. Σήμερα, φυσικά, οι σχολικές διακοπές έχουν καθιερωθεί ως δικαίωμα των παιδιών στην πνευματική ξεκούραση, αν και η διάρκεια του σχολικού έτους παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις από χώρα σε χώρα – σε ορισμένα ασιατικά κράτη για παράδειγμα διαρκεί 48 ολόκληρες εβδομάδες, την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα το καλοκαιρινό «ραχάτι» έχει καθοριστεί στους τρεις μήνες. Δείτε εδώ την σχετική λίστα με τις καλοκαιρινές διακοπές ανά κράτος.

Τα καλοκαίρια του 20ού αιώνα

Η κοινωνική ελίτ συνεχίζει να απολαμβάνει το μεγάλο μέρος της πίτας των καλοκαιρινών διακοπών μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε είναι που επιχειρείται ο εκδημοκρατισμός του τουρισμού, σύμφωνα με την Γαλήνη Μουτάφη, καθηγήτρια και συγγραφέα του βιβλίου «Έρευνες για τον τουρισμό στην Ελλάδα και την Κύπρο». Όπως δηλώνει σε μια ενδιαφέρουσα έρευνα του Έθνους, «μέχρι τότε διακοπές έκαναν μόνο μέλη της ελίτ, κυρίως άνδρες, διότι ο τουρισμός προϋπέθετε χρήματα, πολιτισμικό κεφάλαιο και γνώσεις. Σημαντικοί παράγοντες που ώθησαν τον παραθερισμό ήταν η ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς, η αύξηση της κινητικότητας των ανθρώπων, η αύξηση του εισοδήματος, η μείωση της εργάσιμης εβδομάδας, τα εργασιακά δικαιώματα (σύνταξη) κ.ά. Με φορείς πρώτα τη μεσαία τάξη και στη συνέχεια τα κατώτερα στρώματα, με τη συμμετοχή γυναικών, οι οποίες άρχισαν ”καθυστερημένα” να ταξιδεύουν, ο τουρισμός μετά τον πόλεμο αποκτά νέο περιεχόμενο».

Στην ίδια έρευνα, γίνεται λόγος για τον νόμο 4377 του 1929, στον οποίο δόθηκε σημασία στη βελτίωση των ξενοδοχειακών παροχών, ενώ την ίδια περίοδο, ελληνικές Τράπεζες πρόσφεραν σε πελάτες τους βραχυπρόθεσμες οικονομικές διευκολύνσεις υπό τη μορφή δανείων και επιδοτήσεων για τη δημιουργία ξενοδοχειακών καταλυμάτων.

Την πορεία του τουριστικού κινήματος ανακόπτει φυσικά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολουθεί. Αμέσως μετά, στην Ελλάδα ο τουρισμός θεριεύει και αποφασίζεται να αξιοποιηθούν τα θέλγητρα των νησιών, που έχουν μείνει ανεκμετάλλευτα και παρθένα ως την δεκαετία του ’50. Κάπου εκεί αρχίζει και ο «μύθος» του Ζορμπά και τα κλισέ που παραδοσιακά αποτελούν την βασική γραμμή της τουριστικής προώθησης της χώρας.

Τα μπάνια του λαού

Παράλληλα με την έλευση των ξένων τουριστών στη χώρα, που σήμερα αποτελεί την «βαριά βιομηχανία» της χώρας, οι Έλληνες αναπτύσσουν τις δικές τους καλοκαιρινές συνήθειες.

Η παραλία θεωρείται αυτονόητο δικαίωμα της θερινής καθημερινότητας των πολιτών, σε τέτοιο βαθμό που ο Ανδρέας Παπανδρέου επικαλέστηκε τον σεβασμό στα «μπάνια του λαού», αρνούμενος να καταφύγει εσπευσμένα στις κάλπες στα τέλη των ‘80s. Φυσικά, η εξόρμηση του λαού στις παραλίες ήταν μια ιστορία πολύ παλαιότερη. Τον Μεσοπόλεμο, για παράδειγμα, γίνεται το σημαντικότερο «άνοιγμα» το οποίο επιτρέπει στα πλήθη να συγχρωτιστούν στις ακτές. Διαβάστε για παράδειγμα τι ανέφερε το περιοδικό Πάνθεον σε έκδοση του 1936 για τις περίφημες «μικτές» παραλίες μπαιν-μιξτ:

«Τώρα επεκράτησε παντού να γίνωνται μπαιν-μιξτ και πρέπει ο άνδρας να είναι προσεκτικός απέναντι των γυναικών και να μην προκαλή με τη στάση του επεισόδια, που μπορούν νάχουν δυσάρεστες συνέπειες. Επειδή οι γυναίκες είναι αναγκασμένες να δείχνουν μέλη του σώματος, που εις άλλες περιστάσεις είναι κρυμμένα, δεν πρέπει να παρατηρούμε εκείνες που λούζονται μαζί μας με τέτοιο τρόπο, ώστε και αυτές να τις ενοχλούμε και μεις να φαινώμαστε κακοαναθρεμμένοι. Δεν απαγορεύονται δε μόνον οι ενοχλήσεις με τα μάτια και οι χειρονομίες, αλλά και κάθε άλλο που δυσαρεστεί τις ξένες κυρίες. Το μπανιερό του ανδρός πρέπει να είναι σεμνό και να μη αναγκάζει τις κυρίες να γυρίζουν το βλέμμα αλλού. Αλλά και οι κινήσεις των λουομένων πρέπει να είναι προσεκτικές. Συμβαίνει πολλές φορές να προκαλή την αηδία μία απρόσεκτη κίνηση και να προκαλή σχόλια που δεν είναι κολακευτικά».

Τις παραθαλάσσιες συνήθειες του λαού παλαιότερων δεκαετιών παρακολουθούμε και σε σπαρταριστές ασπρόμαυρες κωμωδίες, όπως για παράδειγμα στην θρυλική «Θεία από το Σικάγο», που συνοδεύει τις ανιψιές της στην Λούτσα, με τον μπαμπά τους να επιβάλλει στρατιωτική συμπεριφορά στις λουόμενες κόρες του, ή σε σκηνές όπως τα αμμόλουτρα της κινηματογραφικής μητέρας του Κώστα Βουτσά και την άλωση παρθένων νησιών από τουριστικούς καρχαρίες στις «Γοργόνες και Μάγκες».

Ο εν Ελλάδι παραθερισμός ως σήμερα

Στις επόμενες δεκαετίες, ελληνικό καλοκαίρι σημαίνει νησιά, rooms to let και greek kamaki, αλλά και διακοπές διαρκείας για κάθε οικογένεια. Τα πιο λαϊκά στρώματα επιλέγουν τα πατρικά τους σπίτια, τα χωριά τους ή τα φθηνά δωμάτια σε παραθαλάσσια θέρετρα για όλο το καλοκαίρι. Τα νησιά γνωρίζουν δόξες χάρη στο διεθνές jet set που τα επισκέπτεται, ιδιαίτερα στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, οπότε και οι παγκοσμίου φήμης έλληνες κροίσοι φιλοξενούν διάσημους αστέρες. Οι πιτσιρικάδες της πόλης κατηφορίζουν προς τις κοντινές παραλίες, στοιβαγμένοι σε λεωφορεία, ενώ το ελληνικό κράτος θεσπίζει και τα κουπόνια κοινωνικού τουρισμού, μία ακόμη ένδειξη του αυτονόητου χαρακτήρα που έχουν πάρει οι εν ελλάδι διακοπές ως δικαίωμα.

Τα πράγματα αλλάζουν όσο ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο και όσο οι Έλληνες βρίσκουν διεξόδους, χάρη σε φθηνά αεροπορικά εισιτήρια και αξιοποίηση «χειμερινών» αργιών, σε προορισμούς του εξωτερικού. Έτσι, τα καλοκαιρινά τους ταξίδια διαρκούν λιγότερο, ενώ αναπτύσσονται περισσότερο οι εξειδικευμένοι τομείς τουρισμού (θρησκευτικός, εναλλακτικός, φυσιολατρικός, τρίτης ηλικίας, αγροτουρισμός κ.ο.κ.) Και μπορεί τα τελευταία χρόνια, οι έρευνες να κάνουν λόγο για αυξανόμενα ποσοστά όσων, λόγω κρίσης, δηλώνουν πως δεν θα κάνουν καθόλου διακοπές, αλλά οι εξορμήσεις στις κοντινές παραλίες επανέρχονται στο προσκήνιο, ενώ τα καταλύματα των νησιών γεμίζουν και πάλι ασφυκτικά με ξένους τουρίστες.

_________________

~ Γιώργος Κόκουβας

Πηγή: in2life.gr

Στις 28 Μαΐου 1935, σε ένα μικρό χωριό στον Καναδά, συνέβη κάτι απίστευτο. Μία γυναίκα γέννησε και διπλασίασε την ήδη πενταμελή της οικογένεια.

Έχοντας ήδη τόσα πολλά παιδιά, η Elzire Dionne ήξερε πως κάτι ήταν διαφορετικό στην εγκυμοσύνη αυτή. Είπε στον άντρα της, Oliva Edouard Dionne, πως θα πρέπει να ετοιμάζονται για δίδυμα.

Είχε κάνει όμως λάθος. Γέννησε 2 μήνες πριν την ώρα της στο οικογενειακό αγρόκτημα κοντά στο Callender του Οντάριο και σόκαρε τους γιατρούς όταν γέννησε 5 πανομοιότυπα κοριτσάκια. Και τα πέντε μωρά επιβιώνουν. Πήραν τα ονόματα Marie, Cecile, Yvonne, Émilie και Annette

Πηγή: antikleidi.com

Στην Ελλάδα οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά στις δημοτικές εκλογές του 1934. Για να ψηφίσουν σε βουλευτικές εκλογές έπρεπε να περάσουν ακόμα 22 χρόνια, αφού ψήφισαν για πρώτη φορά στις 19 Φεβρουαρίου του 1956. Ωστόσο, η Ελλάδα άργησε αρκετά να δώσει δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, σε σχέση με πολλές χώρες του κόσμου. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ, έδωσαν δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες το 1920, ενώ η Αυστρία, η Γερμανία και η Πολωνία 2 χρόνια νωρίτερα.

Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που έδωσε δικαίωμα στις γυναίκες, το έκανε το 1906. Και μάλιστα στις εκλογές του Μαρτίου του 1907, 19 γυναίκες εξελέγησαν στην βουλή. Αυτή η χώρα λοιπόν ήταν η Φινλανδία, που μετά τις γενικές απεργίες του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου του 1905, έδωσε στις γυναίκες το αναφαίρετο δικαίωμά τους να εκλέγουν και να εκλέγονται.

Η Νορβηγία ακολούθησε το 1913 και η Δανία το 1915. Στην Ελλάδα θεσπίστηκε το 1930, αλλά δεν αφορούσε όλες τις Ελληνίδες. Μπορούσαν να ψηφίσουν μόνο όσες είχαν κλείσει τα 30 και είχαν τελειώσει το Δημοτικό. Δικαίωμα ψήφου σε βουλευτικές εκλογές απέκτησαν το 1952, σχεδόν μισό αιώνα μετά τη Φινλανδία.

Αν και η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα, η Φινλανδία ήταν η τρίτη χώρα στον κόσμο που έδωσε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες. Πρώτη ήταν η Νέα Ζηλανδία το 1893, και δεύτερη η Αυστραλία το 1902. Για πρώτη φορά στον πλανήτη, δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες που είχαν ιδιόκτησία δόθηκε από την Tynwald, την βουλή της νήσου του Μαν, το 1881. Η νήσος του Μαν, ανήκε στην Μεγάλη Βρετανία και το στέμμα, αλλά είχε μερική αυτονομία.

Πηγή:.e-daily.gr

Ένα ιδιαίτερο μνημείο βρίσκεται στα αρχαία τείχη της Έδεσσας. Μια έμμετρη επιγραφή διηγείται, με συγκινητικό τρόπο, σε πρώτο πρόσωπο, σαν να μιλούσε ένα μικρό γουρουνάκι τον θάνατό του!

«χοῖρος ὁ πᾶσι φίλος, τετράπους νέος, ἐνθάδε κεῖμαι Δαλματίης δάπεδον προλιπὼν δῶρον προσενεχθείς καὶ Δυρράχιν δὲ ἐπάτησα Ἀπολλωνίαν τε ποθήσας καὶ πᾶσαν γαίην διέβην ποσὶ μοῦνος ἄλιπτος νῦν δὲ τροχοῖο βίῃ τὸ φάος προλέλοιπα Ἠμαθίην δὲ ποθῶν κατιδεῖν φαλλοῖο δὲ ἅρμα ἐνθάδε νῦν κεῖμαι τῷ θανάτῳ μηκέτ’ ὀφειλόμενος»

«Ο χοίρος, ο φίλος όλων, ο τετράποδος νέος, ενθάδε κείμαι, έχοντας αφήσει τα χώματα της Δαλματίας όπου είχα δοθεί ως δώρο. Πόθησα και πάτησα το Δυρράχιο και την Απολλωνία μόνος μου, χωρίς να μείνω πίσω, διάβηκα όλη τη γη με τα πόδια. Τώρα όμως από τροχαίο έχασα το φως της ημέρας, πάνω στη στιγμή που ποθούσα να δω την Ημαθία και την πομπή της φαλλοφορίας σε άρμα, και κείμαι εδώ μη χρωστώντας πια τίποτα στον θάνατο»

Σύμφωνα με την έμμετρη επιγραφή, ο χοίρος ξεκίνησε μαζί με τον κύριο του από τη Δαλματία και πέρασε από το Δυρράχιο, όχι όμως την Απολλωνία, τη δεύτερη αφετηρία της Εγνατίας οδού στην Αδριατική θάλασσα. Στη συνέχεια, ως πολιτιστικοί ή μάλλον θρησκευτικοί τουρίστες, ταξίδεψαν προς τη Μακεδονία που αναφέρεται ποιητικά ως Ημαθία, για να πάρουν μέρος στη μεγάλη γιορτή των Φαλλοφορίων προς τιμή του Διόνυσου, αντίστοιχων

Η άμπελος ήταν γνωστή σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και σε όλους τους παράκτιους θύλακες που είχαν αποικίσει οι Έλληνες, από την Καταλονία ως την Κριμαία. Στην πραγματικότητα, η κατανάλωση οίνου θεωρείτο σύμβολο της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας.

Ήταν σημάδι του βαρβαρισμού τους ότι οι βάρβαροι έπιναν μπύρα. Στις περιπτώσεις που ήξεραν το κρασί – και οι Έλληνες παραδέχονταν ότι οι άλλοι πολιτισμοί δεν το αγνοούσαν εντελώς – το κακομεταχειρίζονταν. Το κρασί το ίδιο, στην ακατέργαστη και μη αραιωμένη μορφή που σπάνια έπιναν οι Έλληνες, ήταν γλυκό και, εξαιτίας του ζεστού κλίματος και της μικρής παραγωγής, συνήθως πλησίαζε το ανώτατο όριο της κλίμακας περιεκτικότητας σε αλκοόλ, δηλαδή το 15-16%, αντί του 12,5% το οποίο θεωρείται φυσιολογικό σήμερα. Πολύ συχνά, στην επιφάνειά του επέπλεαν στέμφυλα ή είχε μούργα και έπρεπε να το σουρώσεις πριν το ανακατέψεις ή το σερβίρεις. Επομένως, τα κόκκινα κρασιά θα πρέπει να ήταν πολύ σκουρόχρωμα και με πολλές τανίνες.

Η ευωδιά του αρχαίου κρασιού έλεγαν ότι είχε ισχυρή επίδραση στους λάτρεις του κρασιού και ενίοτε τη συνέκριναν με το άρωμα των λουλουδιών. Μερικά άλλα αρώματα όμως μπορεί να μη μας φαίνονταν οικεία στη σύγχρονη εποχή. Κατ’ αρχάς, το κρασί αποκτούσε τη γεύση του αγγείου στο οποίο το μετέφεραν ή το φύλαγαν’ και δε χρησιμοποιούσαν τότε τα δρύινα βαρέλια που χαρίζουν στα σύγχρονα κρασιά το χαρακτηριστικό άρωμα βανίλιας. Εννοούμε μυρωδιά πίσσας ή ρετσινιού, που χρησιμοποιούσαν στο σφράγισμα των αμφορέων, ενώ σε κάποιες περιστάσεις, το κρασί έπαιρνε τη μυρωδιά του πρόβιου ή κατσικίσιου δέρματος, από τους ασκούς όπου το φύλαγαν. Μερικές φορές, σε διάφορα στάδια της διαδικασίας παρασκευής και προετοιμασίας, πρόσθεταν κι άλλα συστατικά, όπως θαλασσινό νερό, αρωματικά βότανα, μυρωδικά και, σε μια περίπτωση, μέλι και ζυμάρι.

Ο Αριστοτέλης, στη διατριβή του «Περί μέθης”, αναφέρει την οινοποσία από «ροδίτικη χυτρίδα”, στην οποία προσέθεταν ένα εκχύλισμα από μείγμα σμύρνας, σχίνου, άνθους κρόκου και Βαλσάμου κινναμώμου. Προφανώς, όταν ζεσταινόταν το αγγείο, τα μυρωδικά μείωναν τη μεθυστική δύναμη του υγρού που περιείχε.

Κατά το Μνησίθεο, έχουμε τρία διαφορετικά χρώματα κρασιού: το «μαύρο», το «άσπρο» και το «κιρρό», δηλαδή το κεχριμπαρένιο.

Τα άσπρα και τα κεχριμπαρένια κρασιά ήταν ή γλυκά ή ξηρά, τα μαύρα μπορούσαν να είναι επίσης και μέτρια. Ο Ιπποκράτης πάλι, στη διατριβή του «Περί διαίτης», διακρίνει τα κρασιά και σε «αρωματικά» ή «χωρίς άρωμα», «λεπτά» ή «παχιά», σε «δυνατά» ή «πιο αδύναμα».

Ο Θεόφραστος λέει ότι κάποιες φορές τα κρασιά ανακατεύονταν.

Οι Έλληνες, αντίθετα από τους Ρωμαίους που ακολούθησαν, δε φαίνεται να είχαν ιδιαίτερη προτίμηση σε συγκεκριμένες ποικιλίες, αλλά οπωσδήποτε αναγνώριζαν την αξία της παλαίωσης – κάτι που εξέπληττε τους αρχαιοδίφες ως τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν τα κρασιά χαλούσαν πολύ γρήγορα. Αυτή η παρανόηση πρέπει να οφείλεται απλώς στο γεγονός ότι, στις αρχές του Μεσαίωνα, οι εύκολοι στο σφράγισμα πήλινοι αμφορείς έπεσαν σε δυσμένεια και αντικαταστάθηκαν από λιγότερο αεροστεγή δοχεία. Η ηλικία του κρασιού ήταν σημαντικό ζήτημα για τους ειδήμονες κι ενέπνευσε τον καλοφαγά Αρχέστρατο να γράψει μερικούς τρομερά κακούς και περίτεχνους στίχους, οι οποίοι κάνουν τους σύγχρονους ειδήμονες να μοιάζουν εντελώς στερημένοι φαντασίας

Μετά, αφού πιείς μια γερή γουλιά προς τιμή του Διός Σωτήρος, πρέπει να πιείς ένα παλιό κρασί, που να κουβαλάει στους ώμους του κατάλευκο κεφάλι, ένα κρασί που να έχει τους υγρούς του βοστρύχους στεφανωμένους με άσπρα λουλούδια, ένα κρασί της  θαλασσοδαρμένης Λέσβου. Και επαινώ το βύβλινο κρασί της ιερής Φοινίκης, αν και δεν το συγκρίνω με το άλλο. Διότι, αν δεν το έχεις ξαναπιεί και ώσπου να το συνηθίσεις, θα σου φανεί πιο αρωματικό από της Λέσβου, γιατί διατηρεί το άρωμά του για πολύ περισσότερη ώρα, αλλά, όταν το πίνεις συχνά, θα σου φανεί πολύ κατώτερο, ενώ n εκτίμηση σου για το λεσβιακό θα ανέβει στα ύψη, αφού είναι ανώτερο όχι μόνο από κάθε άλλο κρασί αλλά κι απ’ την αμβροσία. Και μερικοί αλαζονικοί πομφόλυγες μπορεί να πουν περιφρονητικά ότι το φοινικικό είναι το γλυκύτερο απ’ όλατα κρασιά, αλλά εγώ δε θα τους δώσω σημασία. [. .. ] Το κρασί της Θάσου είναι κατάλλnλο για ευγενική οινοποσία, αρκεί να είναι παλιό, φορτωμένο με πολλές χρονιές.

Η ιδιότητα του κρασιού να βελτιώνεται όσο παλιώνει προκάλεσε κάποιες δυσμενείς για το ανθρώπινο είδος συγκρίσεις. Ο ήρωας ενός έργου του Ευβούλου, για παράδειγμα, παρατηρεί πως οι εταίρες εκτιμούν το παλιό κρασί, αλλά όχι τους ηλικιωμένους άντρες.

Σ’ ένα απόσπασμα του Κρατίνου, βρίσκουμε μια πιο εκλεπτυσμένη σύγκριση με την ανθρώπινη ζωή. Ο Κρατίνος μιλάει για «οίνο μενδαίο που ενnλικιώνεται” (ηβώvτα, στην κυριολεξία θαλερό ή έφηβο) και μας θυμίζει έτσι τα σύγχρονα διαγράμματα ωριμότητας της «ζωής” ενός κρασιού, τα οποία χωρίζουν τις περιόδους ωρίμανσης σε: «στη στιγμή του”, «στην κατάλληλη στιγμή του”, «κουρασμένο” «έχει ξεπεράσει τα όριά του.

Ο κύριος όγκος του κρασιού που κατανάλωναν οι Έλληνες ήταν κοινό κρασί τοπικής παραγωγής, από τη συγκομιδή μικρών ανειδίκευτων κτημάτων. Οι Αθηναίοι αποκαλούσαν αυτό το κρασί τρικότυλο ή «κρασί του λίτρου” (κυριολεκτικά ίσο με τρεις κοτύλες, δηλ. τρία μικρά ποτήρια), επειδή, σύμφωνα με το λεξικογράφο Ησύχιο, μπορούσες να αγοράσεις τρεις κοτύλες μ’ έναν οβολό μόνο. Μερικά εντούτοις ήταν πολύ υψηλότερης ποιότητας, εισάγονταν από περιοχές διάσημες για τα κρασιά τους και καλλιεργούνταν σε μεγάλα κτήματα.

Τέτοια κρασιά συναντάμε συχνά στις κωμωδίες, σε λίστες μαζί με άλλες λιχουδιές, αν και στην ανώτατη Βαθμίδα Βρίσκουμε λιγότερα είδη κρασιών παρά ψαριών, για παράδειγμα, κατ’ επιταγή των ποιητών – τα κρασιά σπάνια ξεπερνούν τα τρία ή τέσσερα τη φορά. Δε συμφωνούν όλες οι πηγές μας για το ποια ήταν τα κορυφαία κρασιά, αλλά τα κρασιά της Θάσου, της Χίου και της Μένδης, πόλης της Χαλκιδικής, θεωρούνταν τα διαπρεπέστερα της κλασικής περιόδου για τους περισσότερους. Σ’ αυτά πρέπει να προσθέσουμε τα κρασιά της Λέσβου, τα οποία Βρίσκουμε σποραδικά στις λίστες από πολύ νωρίς, από τις αρχές του 5ου αιώνα, αν και ο Πλίνιος πιστεύει ότι η φήμη τους χρονολογείται από τα τέλη του 4ου. Οι ήρωες των θεατρικών έργων διαπραγματεύονται άνετα τις περίεργες ιδιότητες κάθε κρασιού, το χαρακτηριστικό χρώμα και άρωμά του, τη γλυκύτητά του, όπως στο λόγο του Διονύσου από ένα έργο του Ερμίππου:

Με το κρασί της Μένδης, οι θεοί μουσκεύουν τα μαλακά τους τα στρώματα. Και μετά είναι ένα κρασί της Μαγνησίας, απαλό κι ευχάριστο (μειλιχόδωρον], κι ένα θασιώτικο, που στην επιφάνειά του γλιστράει το άρωμα των μήλων’  αυτό κρίνω ως το καλύτερο απ’ όλα τα κρασιά, εκτός από το άψογο κρασί της Χίου, που διώχνει κάθε πόνο.

Ίχνη της δημοτικότητας των καλών κρασιών της κλασικής περιόδου δε Βρίσκουμε μόνο στα υπολείμματα της αρχαίας γραμματείας, αλλά και σε θραύσματα αμφορέων που Βρέθηκαν στην Αγορά της Αθήνας και αλλού. Καθεμιά από τις σημαντικές πόλεις που έκαναν εξαγωγή κρασιών εμφιάλωνε την παραγωγή της σε χαρακτηριστικά αγγεία που είχαν πάνω κάτω ομοιόμορφο σχήμα, όπως μπορούν να διακρίνουν οι αρχαιολόγοι.

Οι Χίοι μάλιστα χρησιμοποιούσαν τους αμφορείς τους ως διακριτικό σύμβολο στο νόμισμά τους. Έτσι επιβεβαιώνεται αυτό που υπονοούν τα αποσπάσματα των κωμωδιών, ότι τα κρασιά των πόλεων αυτών ήταν ειδικά προϊόντα, με αναγνωρίσιμα  χαρακτηριστικά. Μερικές πόλεις ειδικεύονταν στην παραγωγή ενός είδους κρασιού μόνο, άλλες παρήγαγαν περισσότερα. Το χιώτικο κρασί, για παράδειγμα, έβγαινε σε τρεις τύπους: αυστηρό (ξηρό), γλυκάξον (γλυκό) και ένα ονομαζόμενο αυτόκρατο, κάτι ανάμεσα στα δύο.

Η ιδιαιτερότητα αυτών των κρασιών μπορεί να εξηγηθεί ως αποτέλεσμα της φυσικής επικράτησης συγκεκριμένων ποικιλιών και κάποιων παραδοσιακών μεθόδων, συγκεκριμένων σε κάθε περιοχή. Δεν είναι συμπτωματικό ότι αυτά τα ξεχωριστά κρασιά, χωρίς καμία εξαίρεση, προέρχονταν από απομονωμένες αγροτικές οικονομίες, κάτι που ισχύει στην κυριολεξία στην περίπτωση νησιών όπως η Θάσος και η Χίος, ή όπως η Μένδη, που περιτριγυριζόταν από Βαρβάρους.

Είναι σημαντικό από την άποψη αυτή ότι το λεσβιακό κρασί παίρνει το όνομά του από τό νησί, τη γεωγραφική ενότητα, κι όχι από τις πόλεις, Μυτιλήνη, Ερεσό και Μήθυμνα, τις πολιτικές οντότητες που καταλάμβαναν την έκτασή του. Μερικές πολύ σποραδικές αναφορές μαρτυρούν ότι οι αρχαίοι παραδέχονταν τη λιγότερο χειροπιαστή ιδιότητα της terroir, της μαγικής επιρροής δηλαδή συγκεκριμένων κομματιών γης. Απ’ ό,τι φαίνεται, το καλύτερο χιώτικο κρασί προερχόταν από μια περιοχή στα Βορειοδυτικά του νησιού, που ήταν γνωστή ως Αριουσία.

Μαθαίνουμε επίσης την ύπαρξη ενός κρασιού που λεγόταν βύβλινο, το οποίο, παρ’ όσα λέει ο Αρχέστρατος, δεν προερχόταν από τη φοινικική Βύβλο, αλλά από μια περιοχή της Θράκης απέναντι στις Βορειοδυτικές ακτές της Θάσου, η οποία περιοχή ανήκε ενδεχομένως στην επικράτεια κάποιας πόλης της περιοχής, ίσως στη Θάσο την ίδια.

Η Θάσος μας προσφέρει, εξ αντιδιαστολής, την καλύτερη απόδειξη για μία άκρως οργανωμένη αμπελουργία ευρείας κλίμακας, η οποία οφειλόταν στις παρακινδυνευμένες αλλά ευλογημένες παραδοσιακές μεθόδους και στο καλό χώμα, στοιχεία που συμπλήρωνε και μια σχετική νομοθεσία. Κάποιες επιγραφές που Βρέθηκαν στο νησί αποκαλύπτουν ότι η πολιτική παρέμβαση στο εμπόριο κρασιού ήταν έντονη και πολύ εκτεταμένη. Σε γενικές γραμμές, οι νόμοι ασχολούνταν με την ποιότητα και αυτή η μέριμνα στάθηκε ευεργετική όχι μόνο για τους ντόπιους καταναλωτές του θασιώτικου κρασιού αλλά και για τους εξαγωγείς, των οποίων η επιτυχία εξαρτιόταν από τη διατήρηση της φήμης του νησιού σε υψηλά επίπεδα

***

Απόσπασμα από το βιβλίο του Τζειμς Ντειβιντσον «Αρχαίοι Αθηναίοι – Ηδονές, καταχρήσεις και πάθη» Εκδότης: Περίπλους

Πηγή: antikleidi.com

Υπάρχουν πολλά που πρέπει να πούμε για τo ανθρώπινο είδος και πως έχει αλλάξει όλα αυτά τα χρόνια. Ωστόσο, αυτό που μένει αναλλοίωτο σε βάθος χιλιετιών φαίνεται πως είναι η έκφραση παραπόνων, σύμφωνα με πρόσφατη αποκάλυψη των αρχαιολόγων.  Το παλαιότερο παράπονο που έχει εκφραστεί ποτέ, είναι σκαλισμένο σε μια πέτρινη πλάκα και προέρχεται από την αρχαία Μεσοποταμία.

Το εν λόγω αρχαιολογικό εύρημα, το οποίο χρονολογείται περίπου στο 1.750 π.Χ βρέθηκε στην αρχαία πόλη Ουρ, γνωστή για τα εντυπωσιακά Ζιγκουράτ (ογκώδεις κατασκευές της Μεσοποταμίας) που βρίσκεται τώρα στο σημερινό Ιράκ. Η πλάκα αποτελεί  μήνυμα καταγγελίας από έναν άντρα που ονομάζεται Νάνι σε έναν προμηθευτή με το όνομα Εα-Νασίρ. Ο Εα-Νασίρ προφανώς παρέδωσε τον λανθασμένο βαθμό χαλκού μετά από το ταξίδι του στον περσικό κόλπο για να συλλέξει το μέταλλο. Είναι επίσης υπεύθυνος για λανθασμένες οδηγίες αλλά και για καθυστερήσεις στην περαιτέρω παράδοση. Και το κορυφαίο όλων, ήταν αγενής όταν οι υπάλληλοι του Νάνι έσπευσαν να παραλάβουν την παραγγελία. Σας ακούγεται οικείο;

«Για ποιον με περνάτε και με αντιμετωπίζετε με τέτοια περιφρόνηση», γράφει ο Νάνι, όπως μεταφράζει ο ασσυριολόγος καθηγητής της Μεσοποταμίας Λέο Όπενχάιμ. «Έστειλα ανθρώπους να πάρουν τα χρήματά μου, αλλά μου συμπεριφερθήκατε με θράσος στέλνοντάς τους με άδεια χέρια κάθε φορά και όλα αυτό κάτω από εχθρικό έδαφος».

Ο πίνακας αποτελεί μέρος της μόνιμης συλλογής του  Βρετανικού Μουσείου. Η γλώσσα στην πλάκα είναι η ακκαδική, η παλαιότερη γνωστή σημιτική γλώσσα (γλώσσες που προέρχονται από τη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένης της εβραϊκής, της αραβικής και της αραμαϊκής) και η γραφή της σε σφηνοειδή γραφή, που χρησιμοποιήθηκε για να γραφτεί η σουμέρια γλώσσα. Το δισκίο δεν είναι πολύ μεγάλο, με διάμετρο 11,6 έως 5 εκατοστά (4,6 ιντσών).

Μετά από όλα αυτά υποψιαζόμαστε ότι ο Νάνι ίσως δεν αγόρασε ξανά χαλκό από τον Εα-Νασίρ, καθώς συνεχίζει να λέει στην επιστολή: ”Να ξέρετε ότι από εδώ και πέρα δεν θα δεχθώ εδώ χαλκό από εσάς αν δεν είναι εξαιρετικής ποιότητας. Θα επιλέγω τα πλινθώματα ξεχωριστά στην αυλή μου και θα ασκώ το δικαίωμά μου να το απορρίψω κάθε φορά που δεν μου αρέσει, επειδή με αντιμετωπίσατε με περιφρόνηση ».

Ο Εα-Νασίρ ίσως δεν πάτησε ποτέ ξανά στην Ουρ, καθώς το μίσος του Νάνι έδειχνε άσβεστο…

Πηγή: iflscience.com

Οι κίνδυνοι του επαγγέλματος

Στο Βυζάντιο από τους 88 αυτοκράτορες που βασίλευσαν από το 330 ως το 1453 μόνο οι μισοί πέθαναν από φυσικά αίτια. Σε αυ­τούς, μάλιστα, δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι δεν άσκησαν ποτέ την εξουσία ή ήταν συμβασιλείς. Οι υπόλοιποι δολοφονήθηκαν ή σκοτώθηκαν ύστερα από εξέγερση ή εκθρονίστηκαν και ακρωτηριάστηκαν, ή βασανίστηκαν με άλλον τρόπο.

Για παράδειγμα, 5 πέθαναν έπειτα από το μαρτύριο της τύφλωσης. Πολλοί υποχρεώθηκαν να κλειστούν σε μοναστήρι και μόνο 5 έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Στους αυτοκράτορες που «ατύχησαν» δεν περιλαμβάνονται οι βασιλόπαιδες που ευνουχίστηκαν για να μη διεκδικήσουν τον θρόνο. Υπολογίζεται, λοιπόν, ότι πάνω από το 1/3 των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου πλήρωσε βαρύτατο τίμημα για τον θρόνο. Ωστόσο, ποσοστιαία στην εξόντωση αυτοκρατόρων προηγούνται οι Ρωμαίοι, αφού από τον Αύγουστο ως τον Διοκλητιανό (27π.Χ.–305 μ.Χ.) δολοφονήθηκαν περισσότεροι από τους μισούς.

Περί συμβόλων…

Τα βασιλικά σύμβολα ήταν κυρίως η χλαμύδα και το στέμμα, ενώ από τον 10ο αιώνα ιδιαίτερη σημασία απέκτησαν τα κόκκινα πέδιλα, που μόνο οι αυτοκράτορες μπορούσαν να φορούν. Στις επίσημες απεικονίσεις τους οι βυζαντινοί βασιλείς εμφανίζονται να κρατούν στο δεξί χέρι τους σκήπτρο, που συχνά καταλήγει σε σταυρό ή λάβαρο, σύμβολο της εξουσίας τους. Στο αριστερό κρατούν την «ακακία», ένα μεταξωτό σακουλάκι γεμάτο χώμα, που παραπέμπει στη ματαιότητα των εγκοσμίων.

Άλλοτε, στο αριστερό χέρι εμφανίζονται να κρατούν μια σφαί­ρα που πάνω της υπάρχει ένας σταυρός. Το κόκκινο είναι το χρώμα του αυτοκράτορα, άλλοτε ζωηρό και άλλοτε βαθύ, που πλησιάζει το μενεξεδί. Με κόκκινο μελάνι βάζει την υπογραφή του, τα ρούχα που φοράει είναι πορφυρά, πορφυρή επίσης είναι η διακόσμηση μέσα στο παλάτι, πορφυρό είναι και το χρώμα της βασιλικής κρεβατοκάμαρας.

Και ένας, και δύο, και τρεις…

Ένα από τα δικαιώματα του αυτοκράτορα στο Βυζάντιο ήταν η δυνατότητα να στέφει άλλους ως (συν)αυτοκράτορες. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλιζόταν η επιθυμητή διαδοχή στον θρόνο. Αν δεν υπήρχε συναυτοκράτορας, τον θρόνο μπορούσε να πάρει η αυτοκράτειρα. Κανένας περιορισμός δεν υπήρχε στον αριθμό των αυτοκρατόρων που μπορούσαν να συνυπάρχουν (χωρίς, βέβαια, να αμφισβητείται η εξουσία του νόμιμου αυ­τοκράτορα). Επί Ρωμανού Α΄ ήταν πέντε, ενώ επί Κωνσταντί­νου Δ΄ ο στρατός ζητούσε να είναι τρεις, γιατί, με αξιοθαύμα­στη ευλάβεια, πίστευε ότι έπρεπε να εφαρμόζεται και στην περίπτωση αυτή το πρότυπο της Αγίας Τριάδας.

Αν είσαι και παπάς…

Στο Βυζάντιο, μολονότι ο αυτοκράτορας νομοθετούσε, ποτέ δεν ήταν υπεράνω του νόμου. Η νομοθεσία ήταν η μόνη δύναμη στην οποία και ο ίδιος ο αυτοκράτορας ήταν υποχρεω­μένος να υποχωρεί. Κάποτε ένας συγκλητικός είχε προσκληθεί σε δείπνο από τον αυτοκράτορα Ιουστίνο Β΄. Την ίδια όμως ώρα έπρεπε να βρίσκεται στο δικαστήριο, όπου είχε κληθεί για κάποια υπόθεσή του. Ο συγκλητικός θεώρησε καλό να μην απουσιάσει από το αυτοκρατορικό δείπνο, πιστεύοντας ότι δεν κινδύνευε να τιμωρηθεί για την απουσία του στο δικαστήριο. Όμως το δικαστήριο τον καταδίκασε σε μαστίγωση και ο αυτοκράτορας δεν επιχείρησε να κάνει καμιά παρέμβαση για να ακυρωθεί η δίκαιη αυτή απόφαση.

Το δωμάτιο των πορφυρογέννητων

Πορφύρα ονομαζόταν ένα από τα δωμάτια στα οποία έμενε η αυτοκρατορική οικογένεια. Οι τοίχοι του από πάνω ως κάτω σχημάτιζαν ένα τέλειο τετράγωνο και η οροφή του είχε το σχήμα της πυραμίδας. Είχε θέα προς το λιμάνι, σε μια περιοχή όπου υπήρχαν γλυπτά τα οποία παρίσταναν ταύρους και λιο­ντάρια. Πάτωμα και τοίχοι είχαν μαρμάρινη επένδυση, με μάρμαρα που οι αυτοκράτορες προμηθεύονταν από τη Ρώμη. Το χρώμα των μαρμάρων ήταν πορφυρό, με λευκά στίγματα, σπαρμένα όπως η άμμος, εδώ και εκεί. Από το χρώμα αυτών των μαρμάρων φαίνεται ότι το δωμάτιο είχε πάρει την ονομα­σία «Πορφύρα».

Οι παγίδες της διαδοχής

Με το πέρασμα του χρόνου καθιερώθηκε η συνήθεια να ανακηρύσσεται διάδοχος του θρόνου εκείνος ο γιος του αυτοκράτορα που είχε γεννηθεί πρώτος στην Πορφύρα, που  οι τοίχοι της ήταν ντυμένοι με μεταξωτό ύφασμα βαμμένο στο κόκκινο χρώμα της πορφύρας. Πολλές φορές ξεσπούσαν αντιζηλίες ανάμεσα στον πορφυρογέννητο διάδοχο και στα άλλα αδέλφια του, τα οποία ήταν συχνά μεγαλύτερα, γεννη­μένα πριν ο πατέρας τους ανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Οι αντιζηλίες ήταν πιο έντονες όταν οι άλλοι γιοι του αυτοκρά­τορα ήταν ετεροθαλείς, αφού πολλοί αυτοκράτορες είχαν παιδιά από προηγούμενους γάμους.

Πολλές φορές, ο υπο­ψήφιος για το ανώτατο αξίωμα τέλειωνε τη ζωή του στη φυλακή, στην απομόνωση, αφού προηγουμένως είχε υπο­βληθεί σε βασανιστήρια, που περιλάμβαναν συχνά την τύ­φλωση, το κόψιμο της γλώσσας ή της μύτης, ή και άλλα χειρότερα. Ένας αδελφός εκθρονισμένος που του επέτρεπαν να απομονωθεί για πάντα σε κάποιο μακρινό μοναστήρι, για να περάσει την υπόλοιπη ζωή του σαν καλόγερος, με προσευχές και νηστείες, έπρεπε να θεωρείται τυχερός.

Ουδέν κακόν αμιγές καλού…

Τις ανώτερες και εμπιστευτικές θέσεις της διοίκησης στο Βυ­ζάντιο τις καταλάμβαναν συχνά ευνούχοι. Η περίεργη, εκ πρώ­της όψεως, αυτή συνήθεια είχε την εξήγησή της. Οι ευνούχοι δεν ήταν δυνατόν να έχουν απογόνους, ώστε για χάρη τους να ραδιουργούν. Ωστόσο, ένας άγραφος αλλά απαράβατος νόμος τούς εμπόδιζε να καταλάβουν το υπέρτατο αξίωμα του αυτο­κράτορα, προφανώς γιατί στην περίπτωση αυτή δεν ήταν δυ­νατόν να αγνοηθεί το δικαίωμα της κληρονομικότητας στην αυτοκρατορική εξουσία.

***

Η άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου - Ιστορικά παράδοξα -  Ιωάννης Γρυντάκης, Γεώργιος Δάλκος, Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης. Εκδόσεις Μεταίχμιο

Πηγή: antikleidi.com

“Ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, στην πραγματεία του Περί ζωγραφικής που γράφτηκε το 1435, θεωρεί την «ιστορία» – δηλαδή τη ζωγραφική με αφηγηματικό θέμα – ως την ύψιστη μορφή τέχνης. […] Τα θέματα της ζωγραφικής της «ιστορίας» (μυθολογικά, θρησκευτικά, ιστορικά, αλληγορικά) περιέκλειαν αισθητοποιημένη όλη την κλίμακα των ιδανικών του Δυτικού Πολιτισμού. Η τέχνη ήταν η κιβωτός, όπου ο δυτικός κόσμος είχε καταθέσει κωδικοποιημένες σε εικόνες όλες τις αξίες του.”

Η ιστορική ζωγραφική και η προσωπογραφία της Επανάστασης δεσπόζουν κατά την πρώτη περίοδο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, περίοδο κατά την οποία αγωνιωδώς αναζητούνται ταυτοτικά χαρακτηριστικά σε όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξής του. Η τέχνη καλείται κι αυτή να παίξει τον δικό της θεσμικό και λειτουργικό ρόλο σε αυτήν την αναγκαιότητα, γεγονός που διαφαίνεται “στην επείγουσα μέριμνα” του νέου κράτους, να ιδρύσει το Σχολείο των Τεχνών (31 Δεκεμβρίου 1836), να φέρει ξένους διδασκάλους και να στείλει υποτρόφους, κυρίως στην Ακαδημία του Μονάχου.

“Η ιστορία ημών θέλει γραφή. Θέλετε την γράψει και την εμψυχώσει δια των εικόνων σας. Οι ήρωές μας αποθνήσκουν και ματαίως οι απόγονοί μας θέλουν ζητεί επιπνοίας ηρωισμού και φιλοπατρίας εις το ήθος των…” Αυτά τα λόγια απευθύνει ο Ιωάννης Κωλέττης προς τους αδερφούς Γεώργιο και Φίλιππο Μαργαρίτη, δύο από τους βασικούς εκπροσώπους της ζωγραφικής της Επανάστασης, υποδηλώνοντας τον ιδεολογικό ρόλο που η ιστορική ζωγραφική του νεόδμητου κράτους όφειλε να παίξει. Ακούγεται λίγο… “στρατευμένο”, αυτό όμως ήταν και στην πραγματικότητα. Από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του Γεωργίου Μαργαρίτη είναι ο πίνακας με τον τίτλο “Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη”, λάδι σε μουσαμά, με διαστάσεις 94 Χ 117 εκ., που φιλοξενείται στη Συλλογή του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη.

Στην ίδια συλλογή συμπεριλαμβάνεται και ο πίνακας του Διονυσίου Τσόκου, με τίτλο “Η φυγή από την Πάργα”, έργο του 1847, σε μικρότερο μέγεθος, διαστάσεων 37 Χ 47 εκ. Χαρακτηριστικά έργα του ιδίου είναι επίσης οι πίνακες με τους τίτλους, “Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη” και “Κωνσταντίνος Κανάρης”, μια προσωπογραφία του Έλληνα ναυάρχου των θρυλικών Ψαρών.

Τα περισσότερα ωστόσο δείγματα του είδους φέρουν την υπογραφή του Θεόδωρου Βρυζάκη, που θεωρείται και ο βασικότερος εκπρόσωπος της ιστορικής ζωγραφικής του απελευθερωτικού αγώνα. Ο Βρυζάκης, γιος θύματος του Αγώνα, ήταν ο πρώτος υπότροφος που εστάλη για σπουδές στην Ακαδημία του Μονάχου. Οι επιρροές των Γερμανών δασκάλων του εξάλλου, εκπροσώπων του γερμανικού ρομαντικού φιλελληνισμού, είναι διακριτές σε όλα του τα έργα. Κάποιοι από τους πιο αντιπροσωπευτικούς του πίνακες είναι: “Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης”, “Η έξοδος του Μεσολογγίου”, “Αποχαιρετισμός στο Σούνιο”, “Προσωπογραφία Αναγνωστόπουλου”, “Στα στενά των Δερβενακίων”, “Δυο πολεμιστές”, “Η Ελλάς ευγνωμονούσα” κ.ά. Χαρακτηριστικό των έργων του Βρυζάκη είναι το “μνημειακό τους μέγεθος”, έργα δηλαδή μεγάλων διαστάσεων επιβλητικού ύφους, προορισμένα να κοσμήσουν δημόσια κτήρια, τα ανάκτορα και γενικότερα τους επίσημους χώρους της Αθήνας, που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε οργασμό ανοικοδόμησης.

Οι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης, ζωγράφοι της ώριμης Σχολής του Μονάχου, θεωρούνται εκπρόσωποι ενός μεταγενέστερου είδους ζωγραφικής, της Ηθογραφίας. Σίγουρα πάντως, δεν εντάσσονται στους χαρακτηρισμένους καλλιτέχνες της “ιστορικής ζωγραφικής”. Ωστόσο, τρεις δικοί τους πίνακες με θέματα εμπνευσμένα από τον Αγώνα είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς: “Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη”, έργο του Λύτρα, που βρίσκεται στην Πινακοθήκη Αβέρωφ, στο Μέτσοβο, “Το ψαριανό μοιρολόι”, έργου του ιδίου με θεματολογία που αντλεί από τη σφαγή στα Ψαρά, αγορασμένο με χρήματα του κληροδοτήματος Γ. Αβέρωφ και το οικείο σε όλους μας “Κρυφό Σχολειό” του Νικολάου Γύζη, για το οποίο περιττεύουν οι συστάσεις, ως εικόνα τουλάχιστον.

Τη δική του, εντελώς ξεχωριστή πινελιά στη ζωγραφική του Αγώνα, έδωσε και ο Παναγιώτης Ζωγράφος, με τα έργα του “Πόλεμος των Βασιλικών”, “Πόλεμος της Τριπολιτζάς”, “Μάχη και πρώτη πολιορκία των Αθηνών” και “Η πολιορκία των Αθηνών από τον Κιουταχή”, το πιο γνωστό του ίσως έργο, μια υδατογραφία, που βασίζεται σε διήγηση του Μακρυγιάννη.

Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος, με τη δική του ιδιαίτερη καλλιτεχνική σφραγίδα, υπέγραψε μια προσωπογραφία με τον τίτλο “Αθανάσιος Διάκος”, μια ζωγραφική απεικόνιση του θανάτου του Μάρκου Μπότσαρη κοντά στο Καρπενήσι, έναν εξαιρετικά χαρακτηριστικό πίνακα με τον τίτλο “Μ. Μπότσαρης – Οδ. Ανδρούτσος – Αθ. Διάκος”, που προκρίνει το πνεύμα ομαδικότητας και συνεργασίας των τριών πολεμιστών, καθώς και τον πίνακα με τίτλο “Ρήγας – Κοραής”, όπου οι δύο οραματιστές των συνεργαζόμενων υπόδουλων βαλκανικών λαών και της δημιουργίας ενός ευνομούμενου δημοκρατικού κράτους υποβαστάζουν την κατάκοπη, ταλαιπωρημένη Ελλάδα.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι, πέρα από τους Έλληνες ζωγράφους, πολλοί ξένοι άφησαν πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή, εμπνευσμένη από τα θέματα της Ελληνικής Επανάστασης.

Ο Ευγένιος Ντελακρουά, ηγετική μορφή του Γαλλικού Ρομαντισμού του 19^ου αιώνα, με πιο διάσημο έργο του έναν πίνακα που απεικονίζει συμβολικά τη Γαλλική Επανάσταση, εμπνεύστηκε από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων και άφησε μνημειακούς πίνακες. “Τα ερείπια του Μεσολογγίου” είναι από τα γνωστότερα ίσως έργα του γύρω από την Ελληνική Επανάσταση. Ο ζωγράφος απεικονίζει συμβολικά την Ελλάδα, με μία γυναίκα που φοράει ελληνική φορεσιά, έχοντας το στήθος της γυμνό και ενώ είναι έτοιμη να πεθάνει. Το έργο εμπνέεται από την τραγική έκβαση που είχε η πολυήμερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Στους μουντούς τόνους του θανάτου απεικονίζεται από τον ίδιο και “Η σφαγή της Χίου”, “Η Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά”, καθώς και άλλα έργα του.

Ο φιλέλληνας αρχαιολάτρης Louis Dupré απεικόνισε, το 1821, την πρώτη πράξη της Επανάστασης και στη συνέχεια πίνακες αφιερωμένους σε μορφές των αγωνιστών, όπως οι πίνακές του με τους τίτλους “Νικολάκης Μητρόπουλος”, “Δημήτριος Μαυρομιχάλης”, “Ο Φώτο Πίκος από το Σούλι” κ.ά. Με τις προσωπογραφίες των αγωνιστών ασχολήθηκε και ο Δανός ζωγράφος Adam Fiedel, που έζησε στην Ελλάδα από το 1821 μέχρι το 1824 και γνωρίστηκε με πολλές από τις ηγετικές μορφές του Αγώνα, τις οποίες και ζωγράφισε. Κάποιοι από τους τίτλους των πινάκων του: “Θεόδωρος Κολοκοτρώνης”, “Ανδρέας Μιαούλης”, “Μαντώ Μαυρογένους”, “Μπουμπουλίνα” και πολλοί άλλοι. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, κυκλοφόρησε συνολικά 241 λιθογραφίες με πορτρέτα Ελλήνων αγωνιστών.

Ο ζωγράφος L. Muller υπογράφει τον πίνακα με τίτλο “Έλληνες με καριοφύλια” και ο Γάλλος Ary Scheffer, τις “Σουλιώτισσες Γυναίκες”. Έργα τους εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση άφησαν επίσης οι ζωγράφοι, Peter Von Hess, François-Émile de Lansac, Auguste Vinchon, Louis Garneray, Ludovico Lipparini, καθώς και ο Γερμανός αξιωματικός του στρατού και ερασιτέχνης ζωγράφος, Karl Krazeisen, στον οποίο οφείλουμε πολλές προσωπογραφίες, με κυρίαρχη εκείνη του Ιωάννη Μακρυγιάννη, από τον ομότιτλο πίνακά του.

“Το αγγελτήριο του θανάτου του Ευγένιου Ντελακρουά, το 1863, τον αναφέρει ως «ζωγράφο ιστορίας» και είναι ίσως μία από τις τελευταίες φορές στην Ιστορία της Τέχνης, που γίνεται χρήση αυτού του όρου.” Η ζωγραφική της ιστορίας καταλύθηκε από τον Ρεαλισμό, καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε στα μέσα του 19^ου αιώνα.

Πηγή: ovigreek.wordpress.com (Λίλιαν Μπαντάνη)