τηλεσκόπιο (2 άρθρα)

Οι μαύρες τελείες, συνιστούν στιγμιότυπα της διάβασης του μικρού πλανήτη Ερμή μπροστά από τον Ήλιο

Ένα σχετικά σπάνιο αστρονομικό φαινόμενο μπορούμε να παρακολουθήσουμε την Δευτέρα 11 Νοεμβρίου, καθώς ο Ερμής, ο μικρότερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος και ο πιο κοντινός στο καυτό άστρο μας, θα κινηθεί ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο και θα φαίνεται σαν να διασχίζει τον ηλιακό δίσκο.

Ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη, μεταξύ των οποίων η Ευρώπη, θα μπορέσει να δει ολικά ή μερικά το φαινόμενο, μετά το οποίο, μάλιστα, θα ακολουθήσει την επόμενη ημέρα πανσέληνος (στις 12 Νοεμβρίου).

Η προηγούμενη φορά που η διάβαση του Ερμή είχε γίνει ορατή από την Ελλάδα ήταν το 2016.

Η επόμενη «διάβαση» του Ερμή μπροστά από τον Ήλιο θα συμβεί στις 13 Νοεμβρίου 2032 (θα είναι πάλι ορατή από τη χώρα μας), ενώ το φαινόμενο θα επαναληφθεί το 2039, το 2049 και το 2052.

Κατά μέσο όρο λαμβάνουν χώρα 13 έως 14 διαβάσεις του Ερμή ανά αιώνα. Την πρώτη διάβαση είχε παρατηρήσει το 1631, περίπου δύο δεκαετίες μετά την εφεύρεση του τηλεσκοπίου, ο Γάλλος αστρονόμος Πιέρ Γκασεντί.

Ο Ερμής και η Αφροδίτη είναι οι μόνοι πλανήτες που μπορούν να «διαβούν» μπροστά από τον Ήλιο, όπως αυτός φαίνεται από τη Γη, επειδή οι τροχιές τους περνούν ανάμεσα στον πλανήτη μας και στο άστρο μας. Η μέση απόσταση του Ερμή από τον Ήλιο είναι σχεδόν 58 εκατομμύρια χιλιόμετρα, μόνο το 30% της απόστασης Γης-Ήλιου.

Μόνο η μισή διάβαση της Δευτέρας 11 Νοεμβρίου, σύμφωνα με τους αστρονόμους, θα είναι ορατή από την Ελλάδα, συγκεκριμένα η είσοδος του Ερμή στον ηλιακό δίσκο και το πρώτο ήμισυ της διάβασης. Ο Ήλιος στη χώρα μας θα δύσει περίπου στο μέσο του φαινομένου και έτσι δεν θα είναι ορατή η σταδιακή έξοδος του Ερμή από τον ηλιακό δίσκο.

Η έναρξη του φαινομένου στη χώρα μας, με την είσοδο του Ερμή στον ηλιακό δίσκο, θα γίνει στις 14:35 ώρα Ελλάδας.

Συνολικά, η διάβαση θα διαρκέσει περίπου πεντέμισι ώρες (έως τις 20:04 ώρα Ελλάδας), αλλά στη χώρα μας θα είναι ορατή για σχεδόν τρεις ώρες, έως τις 17:20, λίγο πριν δύσει ο Ήλιος.

Ο ήλιος θα δύσει κοντά στο μέσο του φαινομένου και δε θα μπορέσουμε να παρατηρήσουμε την έξοδο του Ερμή από τον ηλιακό δίσκο.

Το χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διάβασης είναι πως είναι «βαθιά», δηλαδή ο Ερμής θα περάσει πολύ κοντά από το κέντρο του ήλιου, μόλις 75,9 δεύτερα λεπτά της μοίρας από αυτό. Παρά το ότι ο Ερμής είναι αρκετά φωτεινός πλανήτης, μέσα από το ηλιακό φίλτρο θα φαίνεται μαύρος στο φόντο ενός λαμπρού ήλιου.

Η είσοδος του Ερμή θα γίνει στις 14:35 (ώρα Ελλάδας) με την «πρώτη επαφή» κατά την οποία θα δούμε τον Ερμή να εφάπτεται εξωτερικά του ήλιου. Δύο και κάτι λεπτά μετά θα έχει εισέλθει ολόκληρος και θα εφάπτεται εσωτερικά, σημείο που αναφέρεται ως η «δεύτερη επαφή». Για τις επόμενες 3 περίπου ώρες θα μπορέσουμε να παρατηρήσουμε τον Ερμή να διαβαίνει τον ηλιακό δίσκο και να φτάσει στο βαθύτερο σημείο στις 17:20, σχεδόν ταυτόχρονα με τη δύση του ήλιου. Παρακάτω αναγράφονται συνοπτικά οι σημαντικές ώρες του φαινομένου:

1η επαφή: 14:35
2η επαφή: 14:37
Μέγιστο διάβασης 17:20
Δύση ηλίου ~ 17:20 ανάλογα την περιοχή
3η επαφή: 20:02 (μη ορατή από Ελλάδα)
4η επαφή: 20:04 (μη ορατή από Ελλάδα)

Η παρατήρηση της διάβασης μπορεί να γίνει μόνο με ειδικά φίλτρα στα τηλεσκόπια ή τα κιάλια σύμφωνα με τις οδηγίες που θα βρείτε εδώ: http://www.astrovox.gr/forum/viewtopic.php?t=15712
Η παρατήρηση του ήλιου, ακόμα και στην ανατολή όταν είναι χαμηλά, χωρίς ειδικά φίλτρα είναι επικίνδυνη!
Η παρατήρηση της διάβασης του Ερμή δεν μπορεί να γίνει με τα γυαλιά της έκλειψης όπως γινόταν για τη διάβαση της Αφροδίτης καθώς η γωνιώδης διάμετρος του Ερμή είναι πολύ μικρότερη. Για τον ίδιο λόγο και στην παρατήρηση με τηλεσκόπιο ή κιάλια θα δίνει μικρότερο είδωλο του Ερμή και ενδεχομένως χρειαστεί μεγαλύτερη μεγέθυνση σε σχέση με τη διάβαση της Αφροδίτης.

Το φαινόμενο θα μεταδίδεται ζωντανά και από την τηλεόραση της NASA.

Ο Ερμής, που είναι λίγο μεγαλύτερος από τη Σελήνη, είναι ένας παράξενος πλανήτης, με την πιο εκκεντρική τροχιά στο ηλιακό μας σύστημα. Αν και ο πιο κοντινός πλανήτης στον Ήλιο δεν είναι ο πιο ζεστός (ο τίτλος ανήκει στην Αφροδίτη), εμφανίζοντας ακραίες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας-νύχτας πάνω από 600 βαθμούς Κελσίου.

Το έτος του (η διάρκεια πλήρους περιφοράς του γύρω από τον Ήλιο) διαρκεί 88 γήινες ημέρες, ενώ, επειδή περιστρέφεται πολύ αργά γύρω από τον άξονα του, η μέρα του διαρκεί δύο χρόνια (με άλλα λόγια, ανάμεσα σε δύο ανατολές του Ήλιου μεσολαβούν περίπου 176 μέρες).

Τον Ερμή έχουν επισκεφθεί δύο σκάφη της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), το Mariner 10 το 1974-75 και το Messenger, το οποίο τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη το 2011, έως ότου σκοπίμως συνετρίβη πάνω του το 2015. Το 2017 εκτοξεύθηκε η αποστολή BepiColombo του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), που θα φθάσει στον Ερμή το 2024.

Πηγή: kathimerini.gr

Οι κοσμολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει ένα είδος ενέργειας που εκτείνεται παντού στο Σύμπαν και βοηθά στην επιταχυνόμενη διαστολή του. Η ενέργεια αυτή έχει ονομαστεί «σκοτεινή» και η ύπαρξή της είναι η πιο αποδεκτή υπόθεση για να εξηγήσει παρατηρήσεις από το 1990 και έπειτα που δείχνουν ότι το Σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό.

Εκτός από την σκοτεινή ενέργεια οι κοσμολόγοι έχουν υποδείξει και την ύπαρξη μιας μυστηριώδους ύλης στο Σύμπαν την οποία έχουν ονομάσει επίσης «σκοτεινή». Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία αυτή η σκοτεινή ύλη συνεισφέρει κατά μεγάλο ποσοστό στη συνολική μάζα του Σύμπαντος. Η σκοτεινή ύλη δεν μπορεί να παρατηρηθεί απευθείας από τηλεσκόπια. Δεν εκπέμπει ούτε απορροφά φως ή άλλη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία σε σημαντικό βαθμό. Αντίθετα, η ύπαρξη και οι ιδιότητές της βασίζονται στις βαρυτικές επιδράσεις πάνω στην ορατή ύλη, στην ακτινοβολία και τη μεγάλης κλίμακας δομή του Σύμπαντος. Συνίσταται από υποθετικά σωματίδια ύλης άγνωστης σύνθεσης, τα οποία δεν εκλύουν ούτε αντανακλούν επαρκώς ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ώστε να μπορούν να γίνονται άμεσα ανιχνεύσιμα από τα γνωστά αστρονομικά όργανα παρατήρησης.

Στο Καθιερωμένο Πρότυπο της Κοσμολογίας, η συνολική ύλη-ενέργεια του Σύμπαντος φαίνεται να περιέχει 4,9% συνήθη (ορατή) ύλη, 26,8% σκοτεινή ύλη και 68,3% σκοτεινή ενέργεια.

Το τηλεσκόπιο

Για να ρίξει λίγο φως στα δύο σκοτεινά μυστήρια του Σύμπαντος κατασκευάζεται ένα νέο πανίσχυρο τηλεσκόπιο. To LSST (Large Synoptic Survey Telescope) βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής και αν δεν υπάρξει κάποιο απρόοπτο θα ξεκινήσει να λειτουργεί στην Χιλή το 2022.

Δείτε ένα βίντεο για το τηλεσκόπιο LSST:

Για διάστημα δέκα ετών το LSST θα χαρτογραφήσει δισεκατομμύρια άστρα και γαλαξίες παρέχοντας έτσι στους επιστήμονες ένα όγκο δεδομένων. Τα δεδομένα θα επιτρέψουν στους αστρονόμους σε πρώτο επίπεδο να μελετήσουν την εξέλιξη των γαλαξιών, να εντοπίσουν δυνητικά επικίνδυνους αστεροειδείς, να παρατηρήσουν ετοιμοθάνατα άστρα να εκρήγνυνται και να αποκαλυφθούν νέα στοιχεία για διάφορα αντικείμενα του Διαστήματος αλλά και κοσμικά φαινόμενα. Η επιστημονική κοινότητα ευελπιστεί όμως ότι τα δεδομένα αυτά θα βοηθήσει τους ειδικούς να κατανοήσουν καλύτερα την λειτουργία της σκοτεινής ενέργειας και τον ρόλο της σκοτεινής ύλης.

Η κάμερα του τηλεσκοπίου, η οποία θα έχει μέγεθος αυτοκινήτου και βάρος σχεδόν τριών τόνων, θα κατασκευαστεί στο Εθνικό Εργαστήριο Επιταχυντή SLAC στην Καλιφόρνια. Ενα σύστημα μετακινούμενων φίλτρων μπροστά στην κάμερα θα επιτρέπει παρατηρήσεις σε ένα μεγάλο εύρος μηκών κύματος, από το εγγύς υπεριώδες μέχρι το εγγύς υπέρυθρο. Ο Πολ Ο’ Κόνορ, επιστήμονας του Εθνικού Εργαστηρίου Μπρουκχέιβεν των ΗΠΑ που συμμετέχει στην κατασκευή της κάμερας αναφέρθηκε στο νέο τηλεσκόπιο στην ιστοσελίδα Atlas Obscura.

«Ολα τα τηλεσκόπια που διαθέτουν κάμερες κατασκευάστηκαν πριν την ανακάλυψη της σκοτεινής ενέργειας. Περιμένουμε το LSST να χαρτογραφήσει οτιδήποτε υπάρχει στον ουράνιο θόλο της Γης και να βοηθήσει στον εντοπισμό της σκοτεινής ύλης. Η λειτουργία του τηλεσκοπίου όχι μόνο θα προσφέρει ένα τεράστιο όγκο νέων στοιχείων για το Σύμπαν αλλά ίσως αλλάξει δραματικά αυτά που θεωρούμε ως σταθερά και θεμελιώδη χαρακτηριστικά της λειτουργίας του» αναφέρει ο Ο’ Κονορ.