Και κάτι άλλο... (277 άρθρα)

Με τον όρο εμβοή εννοούμε την αντίληψη κάποιου ήχου κατά την απουσία ενός ηχητικού ερεθίσματος. Η πάθηση αυτή προσβάλει τους ανθρώπους από την αρχαιότητα, ενώ η πρώτη της περιγραφή εμφανίστηκε ήδη το 2500 π.χ. στους πάπυρους του Ebers.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα αλλά περισσότερο μια ενόχληση, που μπορεί να υποχωρήσει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, οι εμβοές αποτελούν μία πολύ σοβαρή πάθηση.

Τι προκαλεί τις εμβοές;

Οι εμβοές προέρχονται από διαφορετικά μέρη του αυτιού: το έξω, το μέσο ή το έσω ους. Ακόμη, μπορεί να οφείλονται σε κάποια εγκεφαλική πάθηση. Συνήθη αίτια είναι:

Υγρό πίσω από το τύμπανο, χρόνιες ωτίτιδες, ωτοσκλήρυνση
Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και κακώσεις της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Οι εμβοές επίσης μπορεί να αποτελούν σύμπτωμα δυσλειτουργίας της κροταφογναθικής άρθρωσης
Εκφύλιση του ακουστικού νεύρου, στους ηλικιωμένους
Έκθεση σε δυνατούς ήχους και θορύβους.
Φάρμακα (π.χ ασπιρίνη) και διεγερτικές ουσίες όπως η καφεΐνη και η νικοτίνη μπορεί επίσης να επιτείνουν τις εμβοές
Σύνδρομο Meniere
Σε σπάνιες περιπτώσεις, οι εμβοές μπορεί να προκαλούνται από ένα εγκεφαλικό ανεύρυσμα ή ένα ακουστικό νευρίνωμα (όγκο του ακουστικού νεύρου)

Πώς εκτιμώνται οι εμβοές;

Η λήψη ενός καλού ιατρικού ιστορικού, η φυσική εξέταση, και μια σειρά εξειδικευμένων διαγνωστικών εξετάσεων μπορούν με ακρίβεια να προσδιορίσουν την προέλευση των εμβοών. Οι εμβοές είναι συνεχείς, διαλειπόμενες, ή σφύζουσες, (ακολουθούν δηλαδή τον καρδιακό παλμό), και πολλές φορές συνοδεύουν απώλεια ακοής ή ίλιγγο. Το ακοόγραμμα είναι μια πολύ έγκυρη εξέταση, ενώ σπάνια μπορεί να απαιτηθεί μια μαγνητική τομογραφία του ακουστικού νεύρου (για αποκλεισμό όγκων της περιοχής).

Πώς θα ανακουφιστώ από τις εμβοές;

Υπάρχουν αρκετές απλές πρακτικές, οι οποίες είτε μειώνουν, είτε εκπαιδεύουν στην αποφυγή των εμβοών

Αποφυγή καφεΐνης και αλατιού, διακοπή καπνίσματος.
Σε πολλά άτομα με εμβοές διαπιστώνονται χαμηλά επίπεδα ψευδάργυρου, και για το λόγο αυτό τα συμπληρώματα ψευδαργύρου προσφέρουν ανακούφιση σε όσους πάσχουν από εμβοές.
Η μελατονίνη, άλλο συμπλήρωμα, μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με διαταραχές ύπνου που οφείλονται στις εμβοές.
Θεραπείες συμπεριφοράς έχουν με επιτυχία εφαρμοστεί και περιλαμβάνουν τη θεραπεία επανεκπαίδευσης των εμβοών, και το masking (ηχοκάλυψη).

Μπορώ να προλάβω την εμφάνιση εμβοών;

Η μόνη αληθινή πρόληψη έγκειται στην αποφυγή βλάβης των ώτων. Υπάρχουν αρκετές πρακτικές αποφυγής και πρόληψης των εμβοών, που περιγράφονται παρακάτω:

Μην χρησιμοποιείτε μπατονέτες, διότι μπορεί να συμπιέσουν τυχόν κερί στο τύμπανο και να επιδεινωθούν έτσι οι εμβοές σας.
Στη θορυβώδες περιβάλλον στη δουλειά, φορέστε ωτασπίδες ή ακουστικά και ακολουθήστε τους κανονισμούς για την προστασία της ακοής.
Προσοχή με τη χρήση ακουστικών. Αν η μουσική είναι τόσο δυνατή ώστε οι υπόλοιποι να την ακούν καθαρά ή δεν μπορείτε να ακούσετε άλλους ήχους γύρω σας, τότε μάλλον ο ήχος είναι πολύ δυνατός.
Ακόμα και οι καθημερινοί θόρυβοι, όπως αυτός από το σεσουάρ ή τη μηχανή του γκαζόν μπορεί να είναι τόσο ενοχλητικοί ώστε να χρειάζονται ωτασπίδες
Μειώστε το αλκοόλ και την καφεΐνη. Μην καπνίζετε και μην εκτίθεστε σε παθητικό κάπνισμα. Η νικοτίνη προκαλεί εμβοές αφού μειώνει τη ροή του αίματος στα αγγεία του αυτιού.
Οι εμβοές παρατηρούνται συχνότερα στους παχύσαρκους. Η συχνή και τακτική άσκηση βελτιώνει την αιμάτωση των αυτιών, προλαμβάνοντας έτσι τις ακοές
Ελέγχετε τακτικά την πίεσή σας.
Σταματήστε να ανησυχείτε για τις εμβοές. Όσο περισσότερο συγκεντρώνεστε στο θόρυβο, ολοένα αυτός και θα δυναμώνει.
Χρησιμοποιείστε έναν ήχο επικάλυψης (masking), όπως τον χτύπο του ρολογιού, ένα ραδιόφωνο, έναν ανεμιστήρα ή μία συσκευή λευκού ήχου.
Αποφύγετε την ασπιρίνη σε μεγάλες δόσεις.

Ποια ακουστικά είναι πιο επικίνδυνα για την ακοή, αυξάνοντας την πιθανότητα εμφάνισης εμβοών;

Προτιμάτε τα ογκώδη, old school ακουστικά ή τις «ψείρες» που χωρούν παντού και μπορείτε να τις έχετε πάντα μαζί σας;

Η επιλογή του ενός ή του άλλου τύπου ακουστικών δεν επηρεάζει μόνο την ποιότητα του ήχου αλλά και την ακοή μας, οπότε πρέπει να σκεφτείτε καλά πριν αποφασίσετε.

Σύμφωνα με στοιχεία από το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, τα κρούσματα απώλειας ακοής σε εφήβους έχουν αυξηθεί περίπου κατά 30% σε σύγκριση με τη δεκαετία του ’80 και τη δεκαετία του ’90, λόγω της έκθεσης σε ήχους υψηλής έντασης.

Η παράμετρος που καθιστά το ζήτημα αυτό εξέχουσας σημασίας είναι το γεγονός ότι η απώλεια ακοής δεν μπορεί να θεραπευθεί.

Η ηχορύπανση που συμβάλλει στην απώλεια ακοής είναι ως ένα βαθμό αναπόφευκτη, καθώς προέρχεται από το περιβάλλον, για παράδειγμα από τα αυτοκίνητα, τον εργασιακό χώρο ή μηχανήματα. Μπορούμε όμως να αποφύγουμε την εκούσια έκθεση σε ήχους υψηλής έντασης, όπως αυτοί που προέρχονται από ηλεκτρονικές συσκευές, όπως τα κινητά και τα mp3 players.

Ο βαθμός της απώλειας ακοής εξαρτάται τόσο από την ένταση των ήχων όσο και από τη διάρκεια της έκθεσης, επισημαίνει ο Δρ Ντέιβιντ Σέσελ από το Τμήμα Ωτορινολαρυγγολογίας του Πανεπιστημίου Στόνι Μπρουκ των ΗΠΑ.

Ο ειδικός εκτιμά ότι η έκθεση σε ήχους άνω των 90 dB κατά μέσο όρο για 8 ώρες την ημέρα σχεδόν εγγυάται την απώλεια ακοής. Φυσικά, όσο αυξάνεται η ένταση, τόσο μειώνεται ο χρόνος που χρειάζεται για να προκαλέσει βλάβες στα αφτιά.

Οι περισσότερες σύγχρονες ηλεκτρονικές συσκευές φτάνουν σε ένταση έως και τα 120 dB. Σε αυτά τα επίπεδα, μπορεί να προκύψει απώλεια ακοής ακόμη και μετά από μόλις 1 ώρα και 15 λεπτά.

Δεν θα πρέπει λοιπόν να ορίζουμε την ένταση των συσκευών στο μέγιστο δυνατό όριο και η έκθεση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 60 λεπτά την ημέρα.

Ένας εύκολος τρόπος να καταλάβουμε εάν η ένταση είναι υπερβολικά υψηλή είναι να προσπαθούμε να εντοπίσουμε ήχους από το περιβάλλον μας ενώ ακούμε μουσική. Εάν δεν μπορούμε να ακούσουμε τίποτα απ’ ό,τι συμβαίνει γύρω μας, τότε η ένταση είναι σίγουρα πολύ υψηλή.

Όσον αφορά το είδος των ακουστικών που θα επιλέξουμε, οι ειδικοί συνιστούν τα μεγάλα ακουστικά που καλύπτουν όλο το αφτί αντί για τα ακουστικά «ψείρες» που μπαίνουν μέσα στο αφτί.

Ο λόγος είναι ότι οι «ψείρες» προσθέτουν αυτομάτως περίπου 9 dB έντασης στον παραγόμενο ήχο, επειδή βρίσκονται πολύ κοντά στον ακουστικό πόρο.

Επίσης, οι «ψείρες» δεν μπλοκάρουν τους ήχους από το περιβάλλον, οπότε συνήθως ανεβάζουμε υπερβολικά την ένταση της ηλεκτρονικής συσκευής για να μην μας ενοχλούν.

Πηγή: iefimerida.gr, onmed.gr

Στις 31 Ιανουαρίου του 1949 ο συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις δίνει την περίφημη διάλεξή του για το Ρεμπέτικο στο «Θέατρο Τέχνης» του Κάρολου Κουν.

Με τη διάλεξή του ο Μάνος Χατζιδάκις επαναπροσδιορίζει τη θέση του ρεμπέτικου. Εκείνη την περίοδο, το ρεμπέτικο εξαπλωνόταν στις λαϊκές γειτονιές και σταδιακά σπάει τα όρια τους. Η εξουσία και οι αρχές το κυνηγούσαν. Οι αστοί και οι διανοούμενοι το περιφρονούσαν.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μάνος Χατζιδάκις, νεαρός τότε συνθέτης, τόλμησε να δώσει μια διάλεξη για την ανάδειξη του ρεμπέτικου ως θεμέλιου λίθου της σύγχρονης ελληνικής λαϊκής μουσικής. Παρουσιάζει τον Μάρκο Βαμβακάρη και τη Σωτηρία Μπέλλου, οι οποίοι τραγούδησαν μπροστά στο έκπληκτο κοινό του Θεάτρου Τέχνης. Η διάλεξη προκαλεί αντιδράσεις. Μέχρι που αστυνομία ειδοποιεί τη μητέρα του Χατζιδάκι να προσέχει για λίγο καιρό ο γιος της όταν κυκλοφορεί στη γειτονιά τους, στο Παγκράτι. 

Ερμηνεία και θέση του σύγχρονου λαϊκού τραγουδιού

Θα ήθελα προκαταβολικά να σας πληροφορήσω, πως μ’ όλη μου την καλή διάθεση, δεν είμαι σε θέση να πω, ούτε καινούργια πράγματα, ούτε κι όσα μιλήσω απόψε να τα δώσω με σοφία. Θα προσπαθήσω όμως, κι όσο μπορώ πιο καλά, να σας μεταδώσω αυτό που με κάνει να ζω και να βλέπω την αξία του μέχρι σήμερα περιφερόμενου λαϊκού σκοπού της πόλης.

Τώρα, αν τούτη η πανηγυριώτικη ομιλία για το ρεμπέτικο, γινόταν πριν δυο χρόνια, ίσως να ΄χε κάπως διαφορετικό χαρακτήρα, δηλαδή να ΄ταν, πιο μεροληπτική –μπορούμε να πούμε – και συγχρόνως πιο ενθουσιαστική για το θησαυρό που κλείνουν οι ρυθμοί του ζεϊμπέκικου και του χασάπικου. Δεν θα μπορούσαμε ίσως να ξεφύγουμε από τη γοητεία του γυαλένιου ήχου ενός μπουζουκιού για να κοιτάξουμε το θέμα μας στη ρίζα του κι ακόμη να μείνουμε όσο χρειάζεται ψυχροί κι αντικειμενικοί για μια τέτοια δουλειά. Αυτό -θα πείτε- μπορεί να γίνει σήμερα; Είναι κάτι που δεν μπορώ να προεξοφλήσω με βεβαιότητα. Όσο νά ΄ναι όμως, η μεγάλη διάδοση που πήρε τα δύο τελευταία χρόνια το ρεμπέτικο, μας αφήνει περιθώριο για μια τέτοια, επικίνδυνα πρώιμη, ομολογώ εργασία.

Το ρεμπέτικο, κι αυτό είναι γεγονός αναμφισβήτητο, έχει πια επιβάλλει τη δύναμή του, λίγο - πολύ σ΄ όλους μας, είτε θετικά, είτε αρνητικά, είτε δηλαδή γιατί το παραδεχόμαστε, είτε όχι, ενώ συγχρόνως βλέπουμε να έχει δημιουργηθεί γύρω του μια επιπόλαιη κατάσταση μόδας, που μας κάνει ν’ αντιδρούμε δικαιολογημένα σ’ αυτήν και ν’ αμφιβάλλουμε για τη μελλοντική και ποιοτική εξέλιξη του είδους. (Εδώ πέρα βέβαια παίρνω σαν δεδομένο την ποιοτική του αξία). Και στον τόπο μας καθώς κι έξω, όλα περνούν απ’ αυτήν την περίοδο που ονομάζουμε μόδα. Μήπως απέφυγε κάτι τέτοιο το δημοτικό μας τραγούδι πριν 50 χρόνια, σαν φούντωνε το κίνημα των δημοτικιστών; Κι ακόμη πριν δύο χρόνια, το ίδιο δεν είχε συμβεί με τις λαϊκές εικαστικές τέχνες, όπου ο Θεόφιλος και ο Παναγής Ζωγράφος προβάλλονται στο ίδιο πλάνο με τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα;

Ποιος μπορεί να σταματήσει μια τέτοια κατάσταση, κι ακόμη ποιος μπορεί να μην παραδεχτεί ίσως την αναγκαιότητα αυτήν της περιόδου μόδας -ας την πούμε- ωσότου τα πράγματα κατασταλάξουν κι έλθουν στη φυσική τους θέση; Το ίδιο πρέπει -νομίζω- να περιμένουμε και με τα ρεμπέτικα. Γιατί θά ΄ναι κάπως ανόητο αν νομίσουμε, ότι ο χασάπικος μπορεί ή πάει ν΄αντικαταστήσει το ταγκό. Οι λαϊκοί τούτοι ρυθμοί έχουν κάτι πολύ, περισσότερο απ’ όσο χρειάζεται για να καλυφθούν οι βραδινές μας διασκεδαστικές ώρες - άσχετα αν αυτός ο χαρακτήρας επιβάλλεται κι επικρατεί στις λαϊκές τάξεις. Ύστερα για μας θά ΄ναι μεγάλο ψέμα αν ισχυρισθούμε ότι είναι δυνατόν να εκδηλωθούμε μ’ αυτούς τους τόσο γυμνούς κι απέριττους ρυθμούς. Κάτι τέτοιο μόνο για αυτούς, που με κρασί ή με άλλα μέσα, στέλνουν στο διάβολο - που λεν- κάθε κοινωνικό φραγμό και κάθε σύμβαση, έστω και για μια ώρα.

Παρατηρώντας όμως μια ιδιότητα αυτών των ρυθμών, ήδη δημιουργείται μέσα μας ένας θαυμασμός για τη δύναμη που περιέχουν και που μας κινεί το ενδιαφέρον να γνωρίσουμε από κοντά τούτη τη δύναμη που από ΄δω και πέρα λες και σαν μαγεία μας φέρνει σ΄ άμεση επαφή με το μελωδικό της στοιχείο. Αυτά όμως όλα κουράζουν σαν δεν τα δεις έξω απ' την καθημερινότητά τους. Κάθε απόπειρα που θα κινήσει να φέρει το ρεμπέτικο τραγούδι σε καθημερινή χρήση, και επιπόλαια και καταδικασμένη είναι.

Αλλά το ίδιο μήπως δεν συμβαίνει και με την άλλη μουσική, αυτήν που ονομάζουμε σοβαρή; Μπορεί κανείς να φανταστεί ποτές, πως μια βραδιά κεφιού του, είναι δυνατόν να την καλύψει με την Σονάτα 110 του Mπετόβεν; (Δικαιολογημένα τώρα ίσως να σας γεννηθεί απορία για τη σχέση που μπορεί να έχει το ρεμπέτικο με τον Μπετόβεν. Παρ΄ όλο που και αργότερα θα επανέλθω σε παρόμοιους παραλληλισμούς σας προειδοποιώ πως δεν υπάρχει απολύτως καμία σχέση).

Λοιπόν δεν νομίζω, πως ο σνομπισμός αυτός γύρω από το ρεμπέτικο τραγούδι είναι δυνατό να μας σταθεί εμπόδιο, για να κοιτάξουμε προσεκτικά την αξία του και ν΄αγαπήσουμε την αλήθεια και τη δύναμη που περιέχει. Αυτά τα τραγούδια είναι τόσο κοντινά σε μας και σε τέτοιο σημείο δικά μας, που δεν έχoμε νομίζω σήμερα τίποτ΄ άλλο για να ισχυριστούμε το ίδιο.

Μα πριν μπούμε σ' ένα αναλυτικότερο κοίταγμα του είδους αυτών των τραγουδιών, ας επιστρέψουμε για χατίρι μου σε μια κοντινή μα περασμένη πια εποχή και να δούμε μαζί εξελικτικά όλη την ποιητική ατμόσφαιρα, που συνθέτουν και δημιουργούν τα ρεμπέτικα, μέσα στην αυστηρή και δικιά τους περιοχή.

Κατοχή. Πάνω σε μια γυμνή και παγωμένη άσφαλτο με μοναδικό φωτισμό την ψυχρή όψη ενός φεγγαριού, προχωράμε μ' ένα φίλο. Ένας λεπτός μα διαπεραστικός ήχος μπουζουκιού καθρεφτίζεται -λες- μες στην άσφαλτο και μας ακολουθεί βήμα προς βήμα. Ο φίλος μου προσπαθεί να μου εξηγήσει τη διάθεση φυγής και την έντονη εμμονή σ΄αυτή τη διάθεση που κρατούν οι τέσσερις νότες του περιφερόμενου τότες τραγουδιού «Θα πάω εκεί στην αραπιά». Μάταια προσπαθούσε να μου μεταδώσει τη συγκίνησή του και να μου δείξει μαζί αυτό το αντίκρισμα που υπήρχε αυτής της «διάθεσης φυγής» - καθώς την ονόμαζε στην όλη δημιουργημένη ατμόσφαιρα της πολιτείας των Αθηνών. Του λόγου μου -κάπως δικαιολογημένα βλέπετε με τη μικρή μου τότες ηλικία- του έφερνα όλες μου τις αντιρρήσεις, κουβαλώντας γνωστά επιχειρήματα που ιδιαίτερα σήμερα χρησιμοποιούνται πάρα πολύ από Αθηναίους της ώριμης ηλικίας. Δηλαδή περί αγοραίου, φτηνού και χυδαίου είδους καθώς κι άλλα παρόμοια. Αυτός όμως επέμενε τονίζοντας την κάθε λέξη του σύμφωνα με το ρυθμό «Θα πάω εκεί στην αραπιά», θέλοντας ίσως να μου δώσει και μια ρυθμική επαλήθευση των όσων έλεγε πάνω στο τραγούδι.

Αργότερα ο ίδιος φίλος, στον ίδιο δρόμο, μου μιλούσε για κάτι καινούργιο. Μα τώρα ήταν καλοκαίρι και η άσφαλτος μύριζε. Το ίδιο σκοτάδι, μα η κάψα έλιωνε τις φωνές και τις έφτιαχνε μόνιμους ίσκιους στα σπίτια. Υπήρχε γύρω μας κάτι ρευστό. Μια καινούργια ρεμπέτικη κραυγή -καινούργια για μένα βέβαια- κυλούσε μ’ ένταση ανάμεσα στα στενά και βρώμικα πεζοδρόμια του Πειραιά και της Αθήνας. Ακούγαμε την πρώτη στροφή που έλεγε «Κουράστηκα για να σ΄ αποκτήσω αρχόντισσά μου μάγισσα τρανή». Κι ο φίλος μου εξηγούσε θίγοντας όλο τον ανικανοποίητο ερωτισμό που έπνιγε την ατμόσφαιρα. Ακόμα, προσπαθούσε να μου εξηγήσει το τραγικό στοιχείο του τραγουδιού που ερχόταν αντιμέτωπο σε μια εποχή που μόνο συνθήματα κυκλοφορούσαν τρέχοντας. Αργότερα πολύ, θά ΄βλεπα πόσην αλήθεια είχαν τα λόγια του, γιατί τότες ακόμη έπαιζα με τις πραγματικές αξίες ανυποψίαστος.

Περνούν μερικά χρόνια, πού η πυκνότητα της έντασης που περιείχαν τα έκαμε απέραντα. Πολλά συνέβησαν και συμβαίνουν στο μεταξύ. Έρχεται η απελευθέρωση και τινάζομε από πάνω μας τους Γερμανούς με την κατοχή τους. Παράλληλα η γενιά μου μεγαλώνει κατά πολλά χρόνια, έχοντας ξωπίσω της μια πολύ ισχυρή δοκιμασία. Και το ρεμπέτικο, αφού παίζει με πολύ και πηγαίο χιούμορ, σε ορισμένα διαλείμματα, γύρω από δραματικές περιπτώσεις μπαίνει με μεγαλύτερο άγχος μες στα βασικά και μεγάλα του θέματα: του έρωτα και της φυγής. Ένας ανικανοποίητος έρωτας που ξεκινάει από την πιο κυνική στάση και φτάνει με μια πρωτόγονη ένταση μέχρι τα πλατιά χριστιανικά όρια της αγάπης και μια φυγή που επιβάλλεται νοσηρά - θά ΄λεγα- από αδυναμία, μια που οι συνθήκες παραμένουν το ίδιο σκληρές σα μέταλλο στον άνθρωπο που κινάει για ν΄ αγαπήσει μ’ όλη του τη δύναμη κι όσο μπορεί περισσότερο.

Αυτή παραμένει βασικά η θεματολογία του ρεμπέτικου μέχρι τα σήμερα. Κι όσο αφελείς κι αν μας φαίνονται οι καταστάσεις αυτές καθ΄ εαυτές, δεν μπορούμε να αρνηθούμε στους εαυτούς μας τουλάχιστον, πως ο νοσηρός ερωτισμός που σκορπίζεται απ΄ τους ήχους ενός μακρόσυρτου ζεϊμπέκικου, δεν κυκλοφορεί κι ανάμεσά μας έστω και με διάφορα πολύπλοκα σχήματα, έστω ακόμα κι αν ξεκινάει από χίλιες διάφορες αιτίες.

Κι ερχόμαστε σε μια από τις πιο βασικές κατηγορίες που προβάλλουν «οι υγιείς ηθικολόγοι» για το ρεμπέτικο. «Είναι αρρωστημένο» λεν μ’ αυστηρότητα, «ενώ το δημοτικό τραγούδι, γεμάτο υγεία και λεβεντιά» και κινούν το κεφάλι με σημασία, ενώ είμαι βέβαιος πως το δημοτικό μας τραγούδι τους είναι το ίδιο οχληρό όπως και το ρεμπέτικο, με τη διαφορά πως δεν τολμούν να ομολογήσουν ότι δεν τους αρέσει. Είναι σαν να βγουν και να πουν ότι δεν τους αρέσει ο Σαίξπηρ -για παράδειγμα- ή κάτι παρόμοιο. Ανέχονται το δημοτικό όχι όμως και το ρεμπέτικο. Το τελευταίο είναι κάτι που κυκλοφορεί ανάμεσά τους και μπορούν να το πετάξουν -έτσι φαντάζονται- επειδή δεν έχει κρεμαστεί ακόμη με χρυσές κορνίζες. Ίσως ξεχνάν ότι τα χρόνια μας δεν έχουν τίποτε κοινό με τα χρόνια της κλεφτουριάς, άσχετα αν οι ηρωικές πράξεις του στρατού μας τοποθετούνται δίκαια από την ιστορία πλάι στους Καραϊσκάκηδες και τους Κολοκοτρωναίους. Οι κύριοι αυτοί αγνοούν την εποχή μας καθώς και το ότι ένα λαϊκό τραγούδι καθρεφτίζει με μοναδική ένταση όχι μόνο μια τάξη ή μια κατηγορία ανθρώπων μα τις επιδράσεις μιας ολάκερης εποχής σε μια φυλή, σ' ένα έθνος μαζί με τις διαμορφωμένες τοπικές συνθήκες.

Η εποχή μας δεν είναι ούτε ηρωική ούτε επική και το τελείωμα του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου άφησε σχεδόν όλα τα προβλήματα άλυτα και μετέωρα. Τα μετέωρα αυτά προβλήματα δημιουργούν περιφερόμενα ερωτηματικά, που δεν περιορίζονται φυσικά μόνο στον τομέα της πολιτικής και της κοινωνιολογίας, μα εξαπλώνονται με την ίδια δύναμη και στη φιλοσοφία και την τέχνη, ακόμη και στην πιο καθημερινή στιγμή τ΄ ανθρώπου. Ο τόπος μας επιπλέον εξακολουθεί, σχεδόν δίχως διακοπή, ένα πόλεμο με επιμονή και με πίστη για την τελική νίκη, μα πάντα και ιδιαίτερα σήμερα, κοπιαστικό και οδυνηρό. Σκεφθείτε τώρα κάτω απ΄ αυτές τις αδυσώπητες συνθήκες την παρθενική ψυχικότητα του λαού μας. Παρθενική, γιατί τα εκατό χρόνια μόνον ελεύθερης ζωής δεν ήσαν ικανά ούτε να την ωριμάσουν ούτε και ν΄ αφήσουν περιθώριο για να ριζωθούν τα τελευταία ευρωπαϊκά ρεύματα.

Φανταστείτε λοιπόν αυτή τη στοιβαγμένη ζωτικότητα και ωραιότητα συνάμα ενός λαού σαν του δικού μας, να ζητά διέξοδο, έκφραση, επαφή με τον έξω κόσμο και να αντιμετωπίζει όλα αυτά που αναφέραμε πιο πάνω σαν κύρια γνωρίσματα της εποχής, κι ακόμη τις ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες του τόπου μας. Η ζωτικότητα καίγεται, η ψυχικότητα αρρωσταίνει, η ωραιότητα παραμένει. Αυτό είναι το ρεμπέτικο. Κι από ΄δω πηγάζει η θεματολογία του.

Eπαναλαμβάνω - ένας ανικανοποίητος μα έντονος ερωτισμός που ακριβώς η ένταση του αυτή του προσδίδει έναν πανανθρώπινο χαρακτήρα και μια επιτακτική διάθεση φυγής από την πραγματικότητα με οιονδήποτε τεχνικόν μέσον, όπως είναι το χασίσι και τ΄ άλλα ναρκωτικά, που η χρησιμοποίησή του δείχνει την παθητικότητα της τάξης που το μεταχειρίζεται.

Καταλαβαίνετε βέβαια τώρα πως το αρρωστημένο στοιχείο του σημερινού μας λαϊκού τραγουδιού, δεν έχει σαν αιτία ένα υπερβολικό ωρίμασμα ζωής - καθώς η μεσοπολεμική ντεκαντέντσα με κέντρο τη Γαλλία -και γι ΄αυτό δεν αποτελεί κάτι το σάπιο, μα προέρχεται καθαρά από μια στοιβαγμένη ζωική δύναμη που ασφυκτιά δίχως διέξοδο, δίχως επαφή, από μιαν υπερβολική υγεία- θά λεγε κανείς. Πάντως το αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις είναι μια παρακμή. Σημαντική όμως η διαφορά ανάμεσά τους. Η μια κινά απ’ τη ζωή, η άλλη από το θάνατο. Το να θέλει λοιπόν κανείς ν΄ αγνοήσει την πραγματικότητα και μάλιστα του τόπου του, μόνον κακό του κεφαλιού του μπορεί να κάμει. Τα χρόνια μας είναι δύσκολα και το λαϊκό μας τραγούδι, που δεν φτιάχνεται από ανθρώπους της φούγκας και του κοντραπούντο ώστε να νοιάζεται για εξυγιάνσεις και για πρόχειρα φτιασιδώματα υγείας τραγουδάει την αλήθεια και μόνον την αλήθεια.

Τώρα πολλοί μπορούν να πουν αυτά περίπου: «Καλά. Όσα είπες είναι σωστά και τα παραδεχόμαστε. Μα τι μας πείθει ότι το ρεμπέτικο είναι η σημερινή μας λαϊκή έκφραση καθώς λες και που σαν τέτοια βέβαια πρέπει να συνδέεται με την παράδοση του δημοτικού τραγουδιού και του βυζαντινού μέλους, κι όχι ένα τραγούδι μιας ορισμένης κατηγορίας ανθρώπων που εκφράζει την προσωπικήν της κατάσταση;»

Το ερώτημα τούτο ασφαλώς σε πολλούς θα γεννηθεί, αν και προηγουμένως μίλησα όσο μπορούσα σαφέστερα, για την άμεση σχέση του ρεμπέτικου με το πλατύ μάλιστα σήμερα, και του τόπου και της εποχής μας. Aυτόματα επίσης καταρρέει και το επιχείρημα, ότι αποτελεί έκφραση προσωπικών καταστάσεων. Μένει λοιπόν να εξετάσουμε το ελληνικόν του είδος. Αν και κατά πόσον συνδέεται με τη λαϊκή μας παράδοση και ποια είναι τα στοιχεία που αντλεί απ΄ αυτήν. Για να προχωρήσουμε και να μπορέσουμε να δούμε μαζί ό,τι συνδετικό στοιχείο υπάρχει, θα το εξετάσουμε από δυο ξεχωριστές πλευρές, πρώτα από τη μορφική του πλευρά κι ύστερα απ΄ το ύφος του. Το ρεμπέτικο κατορθώνει με μια θαυμαστή ενότητα, να συνδυάζει το λόγο, τη μουσική και την κίνηση. Απ΄ τη σύνθεση μέχρι την εκτέλεση, μ’ ένστικτο δημιoυργούνται οι προϋποθέσεις για την τριπλή αυτή εκφραστική συνύπαρξη, που ορισμένες φορές σαν φτάνει τα όρια της τελειότητας θυμίζει μορφολογικά την αρχαία τραγωδία. Ο συνθέτης της μουσικής είναι συγχρόνως και ο ποιητής καθώς και ο εκτελεστής. Βασικά του όργανα είναι τα μπουζούκια -μεγάλο μαντολίνο τουρκικής μάλλον προελεύσεως- κι ο μπαγλαμάς -παραλλαγή της κρητικής λύρας και της συγγενικής νησιώτικης, πιο μικροσκοπικής απ΄ αυτήν και κρουστές με πέννα. Η σύνθεση του τραγουδιού βασίζεται βέβαια πάνω στη χορευτική κίνηση, με τρεις χαρακτηριστικούς ρυθμούς, τον ζεϊμπέκικο, τον χασάπικο και τον σέρβικο (ο τελευταίος έχει ολιγότερη χρήση).

Ο ζεϊμπέκικος σε ρυθμό 9/8 είναι ο βασικότερος ρυθμός της ρεμπέτικης μουσικής. Προήλθε ασφαλώς απ΄ τα χορευτικά 9/8 των Κυκλάδων και του Πόντου, πού εδώ όμως έχει χάσει ολότελα τη ρυθμική του αγωγή κι έχει γίνει αργός, βαρύς, μακρόσυρτος και περιεκτικότερος. Χορεύεται από έναν μόνο χορευτή και επιδέχεται αφάνταστη ποικιλία αυτοσχεδιασμού με μόνο δεδομένο την αίσθηση του ρυθμού. Ο καλός χορευτής στο ζεϊμπέκικο θα ΄ναι εκείνος που θα διαθέτει τη μεγαλύτερη φαντασία και την κατάλληλη πλαστικότητα ώστε να μην αφήσει ούτε μια νότα μπουζουκιού που να μην τη δώσει με μια αντίστοιχη κίνηση του σώματός του. Σα χορός είναι ο δυσκoλότερoς και ο δραματικότερος σε περιεχόμενο.

Ο χασάπικος βασίζεται πάνω στο ρυθμό 4/4 κι ο τρόπος που χορεύεται -δυο χορευτές συνήθως, αλλά και τρεις και τέσσερις πολλές φορές- έρχεται σα μια προέκταση του δημοτικού χορευτικού τρόπου, με μια κάποια ευρωπαϊκή επίδραση. Δεν ξέρω γιατί, μα πολλές φορές μου θυμίζει -πολύ μακριά όμως- τη γαλλική java!

Ο σέρβικος που κι η ονομασία του δείχνει την προέλευσή του, είναι ένας γρήγορος ρυθμός και παρουσιάζει ελάχιστο ενδιαφέρoν κι αυτό απ’ τη μεριά της δεξιοτεχνίας και μόνο των εκτελεστών και του χορευτή. Χρησιμοποιείται πάρα πολύ λίγο, παραμένει μ’ ένα ματαιόδοξο περιεχόμενo να φαντάξει, μια που ικανοποιεί μόνoν το επιδεικτικό μέρoς των ποδιών κάποιου χορευτή. Ο ζεϊμπέκικος είναι ο πιο καθαρός, συγχρόνως ελληνικός ρυθμός. Ο δε χασάπικος έχει αφομοιώσει μιά καθαρή ελληνική ιδιομορφία.

Πάνω σ' αυτούς τους ρυθμούς χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή, διακρίνομε καθαρά απάνω την επίδραση ή καλύτερα την προέκταση του βυζαντινού μέλους. Όχι μόνο εξετάζοντας τις κλίμακες που από το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών διατηρούνται αναλλοίωτες, μ’ ακόμη, παρατηρώντας τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο εκτέλεσης. Όλα φανερώνουν την πηγή, πού δεν είναι άλλη απ΄ την αυστηρή κι απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία.

Όχι πως το δημοτικό τραγούδι δεν έχει κι αυτό στοιχεία διοχετευμένα στο ρεμπέτικο. Μα πολύ λιγότερα. H παρουσία του είναι έντονη, ιδιαίτερα στο ελαφρότερο είδος που περισσότερο το χαρακτηρίζει μια χάρη και μια νησιώτικη ελαφράδα. Παράδειγμα φέρνω, αν θυμάστε, κάπως παλιότερα το «Πάρτη βάρκα στο λιμάνι , κάτω στο Πασαλιμάνι» καθώς και το γνωστότατο «Ανδρέα Zέππo». Και τα δυο έχουν πολύ έντονα πάνω τους τη σφραγίδα του δημοτικού μας τραγουδιού.

Μα για να εξηγήσουμε τη βασική αυτή προέκταση του βυζαντινoύ μέλους στο ρεμπέτικο, αρκεί να δούμε πόσο κοινή ατμόσφαιρα δημιουργούσε η παρακμή του Βυζαντίου με τη δικιά μας σήμερα. Ατμόσφαιρα το ίδιο καταπιεστική, το ίδιο ασαφής, άσχετα αν στα χρόνια εκείνα προερχόταν από ένα λαθεμένο ξόδεμα θρησκευτικού συναισθήματος. Έτσι τα εκφραστικά στοιχεία του ετoιμόρρoπoυ Βυζαντίου με την άμεση παθητικότητά τους βρίσκουν οικεία ατμόσφαιρα μες στο ρεμπέτικο -το σύγχρονο λαϊκό μέλος- για ν’ αναπτυχθούν και να συνθέσουν τη σημερινή εκφραστική μορφή μιας το ίδιο έντονης παθητικότητας.
Το δημοτικό τραγούδι και τα υγιή του εκφραστικά στοιχεία έχουν τη θέση μόνον μιας πιο άμεσης κληρονομιάς. Για τα 80% της ρεμπέτικης μουσικής, τίποτες παραπάνω.

Εξετάζοντας τώρα το ύφος του τραγουδιού βρίσκομε ευθύς εξ΄ αρχής το βασικό εκείνο χαρακτήρα του συγκρατημένoυ, που μόνο επειδή είναι γνήσια ελληνικό, μπορεί και το κρατεί με τόση συνέπεια. Και στη μελωδία και στα λόγια και στο χορό, δεν υπάρχει κανένα ξέσπασμα, καμιά σπασμωδικότητα, καμιά νευρικότητα. Δεν υπάρχει πάθος. Υπάρχει ή ζωή με την πιο πλατιά έννοια. Όλα δίνονται λιτά, απέριττα με μια εσωτερική δύναμη που πολλές φορές συγκλονίζει.

Μήπως αυτό δεν είναι το κύριο και μεγάλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή; Και ακόμα ολάκερο το λαμπρό μεγαλείο της αρχαίας τραγωδίας και όλων των αρχαίων μνημείων, δεν βασίζεται πάνω στην καθαρότητα, στη λιτή γραμμή και προπαντός στο απέραντο αυτό sostenuto που, προϋποθέτει δύναμη, συνείδηση και πραγματικό περιεχόμενo;

Ποια από τις καλές τέχνες στον τόπο μας σήμερα μπορεί να περηφανευτεί ότι κράτησε τη βασική αυτή ελληνικότητα -τη μοναδική άξια κληρoνoμιά που έχουμε πραγματικά στα χέρια μας- για τη σύνθεσή της. Ποιά μουσική μας μπορεί να ισχυριστεί σήμερα ότι βρίσκεται πέρα απ΄ το βυζαντινό μέλος, πέρα απ΄ το δημοτικό τραγούδι και στη χειρότερη περίπτωση πέρ’ απ΄τις σπασμένες αρχαίες κολώνες του Παρθενώνος και του Ερεχθείου, ότι βρίσκεται εκεί που όλα αυτά βρεθήκανε στην εποχή τους; Το ρεμπέτικο τραγούδι είναι γνήσια ελληνικό, μοναδικά ελληνικό.

Eπιτρέψατέ μου τώρα να σάς παρουσιάσω δυό από τους πιο γνήσιους και πιο δημοφιλείς εκπροσώπους της σύγχρονης έλληνικης λαϊκής μουσικής, τον Μάρκο Bαμβακάρη και τη Σωτηρία Μπέλλου με το συγκρότημά της. (Είσοδος)

Οι λαμπροί αυτοί μουσικοί στο είδος τους προσεφέρθηκαν ευγενώς να παίξουν απόψε πέντε χαρακτηριστικά ρεμπέτικα τραγούδια για να μπορέσουμε έτσι να πάρουμε μια συγκεκριμένη ιδέα όλων αυτών που είπαμε πιο πάνω. Θ’ αρχίσουν μ’ ένα τραγούδι που έχει συνθέσει ο Μάρκος Bαμβακάρης πάνω στο ρυθμό του χασάπικου και με τον τίτλο «Φραγκοσυριανή κυρά μου» (τραγούδι).

Το δεύτερο τραγούδι που θα ακούσετε είναι πάλι σύνθεση του Μάρκου Βαμβακάρη σε ρυθμό ζεϊμπέκικου «Εγώ είμαι το θύμα σου» (τραγούδι).

Το τρίτο είναι σύνθεση της Σωτηρίας Μπέλλου (ζεϊμπέκικo) «Σταμάτησε μανούλα μου να δέρνεσαι για μένα». Από τα πιο χαρακτηριστικά στο είδος του. (τραγούδι)

Το τέταρτο, σύνθεση Tσιτσάνη, σε ρυθμό χασάπικου «Πάμε τσάρκα στο Μπαξέ τσιφλίκι».

Με την ευκαιρία τώρα που θ΄ ακούσουμε το γνωστότατο «Άνοιξε - άνοιξε» του Παπαϊωάννου θα ΄θελα να ΄λεγα λίγα λόγια για τη σημασία του και το σταθμό που φέρνει στη ρεμπέτικη φιλολογία του τραγουδιού, ζητώντας βέβαια πρώτα συγγνώμη απ΄ τους αγαπητούς μουσικούς για τη μικρή αυτή παρεμβολή.

Λίγο πριν απ΄ τον πόλεμο του ’40 ο Tσιτσάνης τραγούδησε για πρώτη φορά το «Αρχόντισσα μου μάγισσα τρανή, κουράστηκα να σ’ αποκτήσω». Ήταν ένας μεγαλοφυής σχεδιασμός -μπορώ να πω- πάνω στο ερωτικό θέμα, που η δύναμή του και η αλήθεια του μας φέρνει κοντά στον «Ερωτόκριτο» του Κορνάρου και μετά από εκατοντάδες χρόνια κοντά στο «Ματωμέvο Γάμο» του Λόρκα. Η μελωδική του γραμμή αφάνταστη σε περιεκτικότητα και σε λιτότητα πλησιάζει τον Μπαχ. Αυτό το τραγούδι ορθώθηκε για να αντιμετωπίσει μια τυραννισμένη και δύσκολη εποχή και στάθηκε η πρώτη δυνατή φωνή μιας γενιάς.

Πριν δυο χρόνια ο ίδιος ο Τσιτσάνης τραγούδησε για πρώτη φορά πάλι αυτούς τους στίχους «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι / το σκοτάδι είναι βαθύ / κι όμως ένα παλικάρι / δεν μπορεί να κοιμηθεί», ο ερωτισμός προχωράει και θίγει ακέραια το ανικανοποίητο, δίδοντας μια τόσο λεπτή μα τόσο έντονη αίσθηση μιας βαριάς ατμόσφαιρας, λες και προμηνούσε ένα άγχος, μια καταιγίδα. Φέτος -ο Παπαϊωάννου αυτή τη φορά- μας δίνει ολάκερο αυτό το άγχος με μια δυνατή κραυγή πια- η μοναδική μες στα ρεμπέτικα, και γι΄ αυτό τόσο αληθινή με το «Άνοιξε – άνοιξε». Δεν ξέρω, αλλά σ΄ αυτά τα τρία τραγούδια υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος που δίνει ξεκάθαρα και μοναδικά το τραγικό στην ερωτική μας περιοχή (τραγούδι).

Θα μπορούσα ακόμα να μιλήσω για τις ταβέρνες και το κέντρον διασκεδάσεως «Ο Μάριος» καθώς και για τον «Παναγάκη» κοντά στον Αϊ-Παντελεήμονα, όπου κάθε βράδυ ο Bαμβακάρης και η Μπέλλου λειτουργούν πάνω στην τέχνη τους. Θα μπορούσα να μιλήσω και για βροχερές νύχτες όπου με λάμπες του πετρόλαδου φωτίζονταν οι σκιές ενός πλήθους που όλοι μαζί τραγουδούσαν ήρεμα, λες και πιστεύανε στην αιωνιότητα. Ακόμη θα μιλoύσα για το χορό του κομπολογιού όπου ένα παλικάρι μ΄ ένα γαρύφαλo στο στόμα γίνεται ένα μικρό κουβάρι γύρω απ΄ το κεχριμπαρένιο λαμπρό κομπολόι - θα μπορούσα να ΄λεγα τόσα πολλά που να μην έφταναν ώρες ολάκερες να μιλάω λες κι είμαι μoναχός μου. Μα όλα αυτά είναι μια γοητεία.

Ακούσατε με τι ψυχρότητα και αυστηρότητα ειπώθηκαν αυτά τα πέντε τραγούδια. Ο ρυθμός δεν ξέφυγε ούτε πιθαμή για να τονίσει κάτι πιο έντονα, οι φωνές ίσιες, μονοκόμματες λες και τα λόγια δεν είχαν συγκίνηση. Έτσι είναι. Τίποτες που να σε προκαλέσει να τα προσέξεις, να τα ξεχωρίσεις. Πρέπει να ξελαφρώσεις μέσα σου για να δεχτείς τη δύναμή τους. Αλλιώς τα χάνεις γιατί αυτά δεν σε περιμένουν. Έτσι κι εμείς. Κάποτες θα κοπάσει η φασαρία γύρω τους κι αυτά θα συνεχίσουν ανενόχλητα το δρόμο τους. Ποιος ξέρει τι καινούργια ζωή μας επιφυλάσσουν τα νωχελικά κι απαισιόδοξα 9/8 για το μέλλον. Όμως εμείς θα ’χουμε πια για καλά νοιώσει στο μεταξύ τη δύναμή τους.

Και θα τα βλέπουμε πολύ φυσικά και σωστά να υψώνoυν τη φωνή τους στον άμεσο περίγυρό μας και να ζουν πότε για να μας ερμηνεύουν και πότε για να μας συνειδητοποιούν το βαθύτερο εαυτό μας.

Πηγή: tvxs.gr

Ο εγκέφαλος, παρόλο που είναι το πιο ζωτικό όργανό μας, αυτό που καθορίζει το ποιοί είμαστε και τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και τους άλλους, παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο. Αλλά οι επιστήμονες κάνουν κάθε χρόνο νέες προόδους για την κατανόησή του.

Έτσι και το 2018 υπήρξαν ορισμένες ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις, μερικές από τις οποίες σταχυολόγησε το Live Science:

1. Βρέθηκε ένα νέο είδος νευρώνα: Είναι αρκετά ασυνήθιστο να ανακαλύπτονται άγνωστα έως τώρα εγκεφαλικά κύτταρα. Το 2018 οι νευροεπιστήμονες βρήκαν ένα τελείως νέο είδος, που ονόμασαν «νευρώνα κυνόροδο» (επειδή εμφανισιακά θυμίζει την αγριοτριανταφυλλιά). Αποτελεί περίπου το 10% του πρώτου στρώματος του νεοφλοιού, δηλαδή, ενός από τα πιο πρόσφατα μέρη στην εξέλιξη του εγκεφάλου (συνεπώς, οι μακρινοί πρόγονοί μας δεν είχαν μάλλον τέτοιους νευρώνες). Προς το παρόν, οι επιστήμονες δεν ξέρουν τι ακριβώς κάνει αυτός ο νέος νευρώνας, που συνδέεται με άλλους νευρώνες (πυραμιδικά κύτταρα), τα οποία φαίνεται να «φρενάρει» όσον αφορά τη διέγερσή τους.

2. Ο εγκέφαλος μπορεί να περιέχει βακτήρια: Οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο εγκέφαλος ήταν ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από βακτήρια και ότι η οποιαδήποτε παρουσία τους είναι ένδειξη κάποιας πάθησης. Όμως, για πρώτη φορά, βρέθηκαν βάσιμες ενδείξεις ότι ο εγκέφαλός μας μπορεί να φιλοξενεί αβλαβή βακτήρια, όπως ήταν ήδη γνωστό ότι συμβαίνει με άλλα μέρη του ανθρωπίνου σώματος. Η μετά θάνατον έρευνα σε 34 εγκεφάλους έφερε στο φως βακτήρια, ιδίως σε μερικές περιοχές του εγκεφάλου όπως ο ιππόκαμπος, ο προμετωπιαίος φλοιός, η μέλαινα ουσία και τα βοηθητικά αστροκύτταρα κοντά στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Οι ερευνητές έκαναν σχετική επιστημονική ανακοίνωση, αλλά δεν έχουν κάνει ακόμη επιστημονική δημοσίευση και τα ευρήματά τους πρέπει να επιβεβαιωθούν από άλλους.

3. Ο εγκέφαλος είναι μαγνητικός: Περιέχει σωματίδια που είναι δυνατό να μαγνητισθούν, αλλά οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν γιατί αυτά υπάρχουν στον εγκέφαλο ή από πού προέρχονται. Μερικοί υποστηρίζουν ότι πρέπει να παίζουν κάποιο -άγνωστο έως τώρα- βιολογικό ρόλο, ενώ άλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτά βρέθηκαν στον εγκέφαλο λόγω περιβαλλοντικής ρύπανσης. Το 2018, οι επιστήμονες χαρτογράφησαν -με μετά θάνατον έρευνα σε επτά ανθρώπους- τα σημεία που αυτά τα μαγνητικά σωματίδια βρίσκονται στον εγκέφαλο. Διαπιστώθηκε ότι στην πραγματικότητα αυτοί οι μικροί μαγνήτες είναι διάσπαρτοι, όπως συμβαίνει σε αρκετά ζώα. Μια κατηγορία βακτηρίων χρησιμοποιεί τα μαγνητικά σωματίδια για να προσανατολίζεται στο χώρο και μερικά ζώα πιθανώς κάνουν το ίδιο. Ίσως και ο άνθρωπος.

4. Ένας αρχαίος ιός βοηθά στην επικοινωνία μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων: Είχε μολύνει τους ανθρώπους πριν πολλά χρόνια και άφησε πίσω του ένα γενετικό κώδικα που ενσωματώθηκε στο ανθρώπινο DNA. Οι επιστήμονες τώρα ανακάλυψαν ότι αυτά τα γενετικά απομεινάρια του αρχαίου ιού (ιδίως το γονίδιο Arc) παίζουν ζωτικό ρόλο στην επικοινωνία μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων και μάλιστα για τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες. Επίσης, βρέθηκε ότι -για άγνωστο λόγο- προβλήματα στη λειτουργία του γονιδίου Arc συμβαίνουν συχνότερα στα άτομα με αυτισμό ή άλλες νευρολογικές διαταραχές.

5. Νέα κύτταρα σε γερασμένους εγκεφάλους: Εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες πίστευαν ότι, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στο υπόλοιπο σώμα, στον εγκέφαλο δεν έρχονται νέα κύτταρα να αντικαταστήσουν τα παλιά που πεθαίνουν. Τώρα -με μια έρευνα στον εγκέφαλο 28 ανθρώπων που είχαν πεθάνει- βρέθηκαν βάσιμες ενδείξεις ότι ακόμη και οι γερασμένοι εγκέφαλοι γεννούν νέα κύτταρα. Η διαφορά είναι ότι σε ένα προχωρημένης ηλικίας εγκέφαλο υπάρχουν λιγότερα νέα αιμοφόρα αγγεία και λιγότερες συνδέσεις ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα. Κατά τα άλλα, ένας εγκέφαλος ηλικιωμένου έχει την ίδια αναλογία νέων κυττάρων με εκείνη ενός νεανικού εγκεφάλου. Όμως δεν συμφωνούν όλοι οι επιστήμονες με αυτό και το θέμα χρειάζεται περαιτέρω εξέταση.

6. Το στρες μπορεί να συρρικνώσει τον εγκέφαλο: Μια μελέτη σε 2.000 υγιείς μεσήλικες έδειξε ότι όσοι είχαν υψηλότερα επίπεδα της ορμόνης του στρες κορτιζόλης, είχαν επίσης ελαφρώς μικρότερο όγκο εγκεφάλου. Επίσης, οι άνθρωποι αυτοί είχαν χειρότερες επιδόσεις στα τεστ μνήμης σε σχέση με όσους είχαν φυσιολογικά επίπεδα κορτιζόλης.

7. Ο εγκέφαλος «σβήνει» το θόρυβο των δικών μας βημάτων: Κανονικά θα έπρεπε να ακούμε το κάθε μας βήμα, όπως ακούμε των άλλων. Όμως, όπως έδειξε μελέτη σε πειραματόζωα, ο εγκέφαλος -μέσα από εξελικτικές προσαρμογές- έχει δημιουργήσει ένα είδος ηχομόνωσης, «φιλτράροντας» τα δικά μας βήματα, έτσι ώστε να μπορούμε να ακούσουμε καλύτερα αν μας πλησιάζει κανείς (θέμα ζωής ή θανάτου αν βρίσκεσαι στη ζούγκλα...). Οι επιστήμονες για πρώτη φορά ανακάλυψαν τον βιολογικό μηχανισμό: Τα κύτταρα στον κινητικό φλοιό του εγκεφάλου στέλνουν σήματα που μπλοκάρουν τον ακουστικό φλοιό, ώστε να μη στείλει τα δικά του σήματα και γίνουν έτσι αντιληπτά τα βήματά μας.

8. Τα ψυχεδελικά αλλάζουν τα ίδια τα εγκεφαλικά κύτταρα: Πειράματα σε εργαστηριακά κύτταρα και ζώα δείχνουν ότι οι εν λόγω ναρκωτικές ουσίες (LSD, MDMA ή «έκσταση» κ.ά.) μεταβάλλουν κυριολεκτικά τη δομή των εγκεφαλικών κυττάρων. Αν αυτό ισχύει και στους ανθρώπους, μπορεί να αξιοποιηθεί για τη θεραπεία διαταραχών όπως η κατάθλιψη, στις οποίες οι νευρώνες του προμετωπιαίου φλοιού τείνουν να συρρικνώνονται. Η προσθήκη ψυχεδελικών δραστικών ουσιών οδήγησε τα εγκεφαλικά κύτταρα να μεγαλώσουν και να δημιουργήσουν νέες νευρωνικές συνδέσεις με άλλα κύτταρα, μια εξέλιξη με δυνητικά θεραπευτικές δυνατότητες.

9. Ο δεύτερος εγκέφαλος στο έντερο: Εκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα ζουν στο παχύ έντερο και, επειδή λειτουργούν χωρίς οδηγίες από κάποιο εγκεφαλικό κέντρο, ονομάζονται «ο δεύτερος εγκέφαλος» ή εντερικό νευρικό σύστημα. Μια νέα έρευνα του 2018 έδειξε ότι στην πραγματικότητα αυτό ο εντερικός «εγκέφαλος» είναι αρκετά έξυπνος. Μπορεί, μεταξύ άλλων, να ενεργοποιήσει συγχρονισμένα τους νευρώνες του, ώστε να κινητοποιήσει τους μυς και να συντονίσει τη δραστηριότητά τους, προκειμένου να κάνει πράγματα όπως η απομάκρυνση των κοπράνων από το σώμα. Έως τώρα πιστευόταν ότι μόνο ο πραγματικός εγκέφαλος στο κεφάλι μπορεί να κάνει τέτοια συγχρονισμένη δράση. Μερικοί επιστήμονες εκτιμούν μάλιστα ότι ο εντερικός εγκέφαλος εξελίχτηκε πριν από εκείνον του κεφαλιού.

10. Η μεγάλη πλαστικότητα του εγκεφάλου: Η περίπτωση ενός αγοριού 11 ετών, γνωστού στη νευροεπιστήμη ως «ασθενής U.D.», δείχνει πόσο ικανός είναι μερικές φορές ο εγκέφαλος να αναπληρώνει τις απώλειές του. Από το παιδί αφαιρέθηκε πριν τέσσερα χρόνια το ένα τρίτο του δεξιού ημισφαιρίου, προκειμένου να μειωθούν οι συνεχείς επιληπτικές κρίσεις του. Παρόλο που, μεταξύ άλλων, το αγόρι έχασε το δεξί μέρος του οπτικού κέντρου του εγκεφάλου του (το οποίο μπορεί να αναγνωρίσει τα πρόσωπα), το αριστερό μέρος (που είναι καλύτερο στην επεξεργασία των λέξεων) ήλθε να αναπληρώσει την απώλεια και το παιδί καταφέρνει να αναγνωρίζει πρόσωπα όπως και οι συνομήλικοί του. Κι αυτό επειδή το εναπομείναν αριστερό μέρος του εγκεφάλου ανέλαβε να κάνει μια δουλειά του δεξιού μέρους (την αναγνώριση προσώπων) για την οποία δεν είχε την εξειδίκευση, αλλά την απέκτησε χάρη στη νευρωνική πλαστικότητά του.

Πηγή: antikleidi.com

Μια μικρού μήκους animation ταινία για την ποιότητα της επικοινωνίας σήμερα. Ο τίτλος «ο θάνατος της ομιλίας» τα λέει όλα! Οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν αντικατασταθεί με emoticons και chats. Όλοι σκυμμένοι πάνω από μια οθόνη, πληκτρολογώντας ασταμάτητα σαν υπνωτισμένοι. Υπερβολή ή όχι… έτσι όπως πάμε, ο θάνατος της ομιλίας δεν είναι μακριά!

Πηγή: antikleidi.com

Το 1949 ο Νίκος Μπίρης, ο οποίος διατηρούσε ποτοποιείο στην Τρίπολη, αποφάσισε να δημιουργήσει το ηδύποτο «Τίποτα».

Παρκάτω, η απίστευτη ιστορία του διάσημου ποτού.

Το «Τίποτα» κατοχυρώθηκε το έτος 1950, με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από το Υπουργείο Εμπορίου, το οποίο έκανε δεκτό το αίτημα του Νίκου Μπίρη.

Από στόμα σε στόμα, το «Τίποτα» έγινε το ποτό που συνδέθηκε με την Τρίπολη, καθώς πολλοί ήταν οι επισκέπτες που το έψαχναν.

Πως γεννήθηκε η ιδέα για το ποτό “Τίποτα”; Ο γιος του ιδρυτή της ποτοποιίας και ευρεσιτέχνη Νίκου Μπίρη, Γιώργος, αποκαλύπτει: “Ο πατέρας μου είχε υπάλληλο ένα παιδί με προϋπηρεσία σε ποτοποιία που είχε φέρει μαζί του και κάποιες συνταγές. Τότε οι ποτοποιίες είχαν οικογενειακή ατμόσφαιρα και μπορούσαν οι πελάτες να κάτσουν σε τραπεζάκια να απολαύσουν το ποτό τους, το οποίο προσφερόταν χύμα από βαρέλι. Στα προϊόντα της βιοτεχνίας μας συμπεριλαμβάνονταν και το ούζο και το κονιάκ τότε. Μεταξύ των πελατών ερχόταν και φίλοι. Οι κυρίες τους που ήθελαν αν δείξουν καλή διαγωγή και ανατροφή, συνήθως όταν τις ρωτούσαμε τι θα πιούν, έλεγαν τίποτα. Έτσι γεννήθηκε το Τίποτα”, αναφέρει ο κ. Μπίρης.

Έτσι ξεκίνησε η μικρή βιοτεχνία στην Τρίπολη και για περισσότερο από μισό αιώνα εξακολουθεί να παράγει το συγκεκριμένο λικέρ με την ίδια μυστική συνταγή και το ίδιο μεράκι. Μία συμβουλή σερβιρίσματος: λίγος τριμμένος πάγος και δυο-τρεις σταγόνες λεμόνι ή κονιάκ, και αυτό το λικέρ θα γίνει το αγαπημένο σας ποτό.

Μολονότι σε όλο τον κόσμο οι ερευνητές εργάζονται πάνω στην τροποποίηση του γενετικού υλικού των ανθρώπινων κυττάρων, κάνεις δεν είχε αποτολμήσει να δημιουργήσει γενετικά τροποποιημένα ανθρώπινα όντα.

Αν οι ισχυρισμοί του Κινέζου επιστήμονα He Jiankui επιβεβαιωθούν, θα πρόκειται για ένα μεγάλο βιοτεχνολογικό και βιοηθικό άλμα για την ανθρωπότητα: βιοτεχνολογικό, γιατί μέχρι σήμερα ουδείς είχε διανοηθεί να φέρει στον κόσμο ανθρώπινα πλάσματα με εργαστηριακά τροποποιημένο DNA, και ταυτόχρονα βιοηθικό, επειδή προσκρούει στις ρητές μέχρι τώρα απαγορεύσεις σχετικά με τη μη επέμβαση της νέας βιοτεχνολογίας στην ανθρώπινη γενετική κληρονομικότητα.

Αυτός ο ως τώρα απαραβίαστος κανόνας υποτίθεται ότι καταστρατηγήθηκε από τα πειράματα του Κινέζου βιοτεχνολόγου He Jiankui, ο οποίος πριν κάποιες ημέρες ανακοίνωσε, μέσω ενός βίντεο στο Youtube, ότι με τις έρευνές του δημιούργησε τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα ανθρώπινα πλάσματα. Αν και η σχετική ανακοίνωση δεν έγινε, ως είθισται, σε κάποιο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό, τη δήλωση του Κινέζου ερευνητή αναπαρήγαγε αμέσως το αμερικανικό περιοδικό του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης «MIT Technology Review» προκαλώντας θυελλώδεις αντιδράσεις σε όλο τον κόσμο.

Όπως εξηγεί στο σχετικό βίντεο ο He Jiankui, τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριό του στο Πανεπιστήμιο Southern University of Science and Technology της κινεζικής πόλης Shenzhen και ο στόχος τους ήταν να δημιουργήσουν ανθρώπινα έμβρυα με ανοσία στον ρετροϊό HIV που προκαλεί το σύνδρομο της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (AIDS). Και αυτό ακριβώς έκαναν όταν δημιούργησαν τη Λουλού και τη Νανά, όπως αποκαλούν οι ερευνητές τα γενετικά τροποποιημένα νεογέννητα σε μια μάταιη προσπάθεια να περιφρουρήσουν τα προσωπικά δεδομένα των παιδιών. Είναι δίδυμα κοριτσάκια που υποτίθεται ότι γεννήθηκαν πριν από έναν μήνα περίπου στην Κίνα και οι γονείς των οποίων ήταν HIV οροθετικοί.

Ο στόχος που έθεσαν αυτός και οι συνεργάτες του ήταν να τροποποιήσουν το γονιδίωμα των εμβρύων, έτσι ώστε τα κύτταρα του ανοσοποιητικού τους συστήματος να μην έχουν τον φυσιολογικό υποδοχέα (CCR5) που επιτρέπει την είσοδο του ρετροϊού HIV.

Για να πετύχουν αυτό τον στόχο οι Κινέζοι ερευνητές κατέφυγαν στο ιδιαίτερα αποτελεσματικό βιοτεχνολογικό σύστημα CRISPR, δηλαδή στη νέα τεχνική της στοχευμένης «γονιδιακής μικροχειρουργικής». Αν μάλιστα επιβεβαιωθεί αυτή η είδηση, τότε φαίνεται πως επιβεβαιώνονται όσοι είχαν εκφράσει εδώ και πέντε χρόνια εντονότατες αλλά εύλογες ανησυχίες για τις καινοφανείς και δυνητικά επικίνδυνες εφαρμογές στο ανθρώπινο γονιδίωμα της νέας γονιδιακής «κοπτικής-ραπτικής»: μια πανίσχυρη βιοτεχνολογική μέθοδος που δημιουργεί πρωτόγνωρα κοινωνικά και βιοηθικά προβλήματα.

Όταν για παράδειγμα, όπως σε αυτή την περίπτωση, στο πλαίσιο μιας έρευνας τα ανθρώπινα αναπαραγωγικά κύτταρα ή τα έμβρυα στο προεμφυτευτικό στάδιο της ανάπτυξής τους υποστούν γενετικές τροποποιήσεις, τότε αυτά δεν θα έπρεπε ποτέ να χρησιμοποιούνται για ανθρώπινη αναπαραγωγή.

Πάντως, στο πλαίσιο της πολυαναμενόμενης παρέμβασής του σε διεθνές συνέδριο στο Χονγκ Κονγκ, ο He Jiankui υπερασπίστηκε δημοσίως τη νομιμότητα της επιλογής του να πραγματοποιήσει αυτά τα πειράματα που παραβιάζουν κατάφωρα το μέχρι τώρα απαραβίαστο ταμπού της μη επεμβατικότητας στο ανθρώπινο γονιδίωμα.

Ποιες είναι όμως οι βιοηθικές και κοινωνικοπολιτικές συνέπειες αυτών των εξελίξεων; Αν μέχρι πρόσφατα ο άνθρωπος ήταν το υποκείμενο της τεχνολογίας, ενώ η φύση ήταν το αντικείμενο. Ομως μετά την έλευση της γενετικής μηχανικής και της σύγχρονης βιοτεχνολογίας αυτή η βολική και λίγο - πολύ σαφής διάκριση έπαψε να ισχύει. Σήμερα ο άνθρωπος αποτελεί το αντικείμενο της ίδιας της βιοτεχνολογικής πρακτικής του, δεδομένου ότι μπορεί να επεμβαίνει τροποποιητικά στα πιο ιδιαίτερα φυσιολογικά και γενετικά του χαρακτηριστικά.

Ό,τι στην προσωπική μας ιστορία, καθώς και στην ιστορία του είδους μας το αφήναμε στην τυχαιότητα και την αναγκαιότητα των εξελικτικών-ιστορικών διαδικασιών, σήμερα επιχειρούμε να το προσχεδιάσουμε και να το χειραγωγήσουμε βιοτεχνολογικά.

Εύλογα λοιπόν οι περισσότεροι πολίτες, μεταξύ των οποίων και αρκετοί διαπρεπείς επιστήμονες, θεωρούν ότι κάθε βιοεπεμβατική πρακτική που στοχεύει στην κλωνοποίηση, στην τροποποίηση του γονιδιώματός μας και στον προγενετικό καθορισμό των ανθρώπινων εμβρύων είναι όχι απλώς βιοηθικά ανεπίτρεπτη, εξελικτικά επικίνδυνη, αλλά και κοινωνικοπολιτικά ύποπτη.

Παρά τις καλοπροαίρετες και ευγενικές προθέσεις των δημιουργών τους, τέτοιες βιοτεχνολογικές πρακτικές, όταν ασκούνται σε αγέννητα ανθρώπινα έμβρυα, αποτελούν μια απροκάλυπτη επεμβατική βαρβαρότητα η οποία προσβάλλει καταφανώς όχι μόνο την «αξιοπρέπεια», αλλά και την όποια «ιερότητα» έχει απομείνει στην ανθρώπινη ζωή.

Τί ακριβώς, όμως, είναι το CRISPR;

Κάθε κύτταρο του σώματος περιέχει ένα ακριβές αντίγραφο του γονιδιώματος με περισσότερα από 20.000 γονίδια και 3 δισ. βάσεις του DNA. Τα γονίδια είναι εκείνα που καθορίζουν ποιοι είμαστε ως όντα και εύλογα μπορούμε να αντιληφθούμε την προφανή επίδραση που έχουν στην εξέλιξη της υγείας ενός ατόμου.

Όσο καλύτερα γνωρίζουμε τις μοριακές βάσεις μίας νόσου, τόσο μεγαλύτερες θα είναι και οι πιθανότητες για την ανακάλυψη νέων φαρμακευτικών στόχων και θεραπειών. Οι ερευνητές χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας αλληλούχισης του DNA έχουν ήδη ανακαλύψει χιλιάδες γονίδια που ενδεχομένως να επιδρούν στην εξέλιξη συγκεκριμένων ασθενειών. Ωστόσο, για να γίνει αντιληπτό πώς τα συγκεκριμένα γονίδια λειτουργούν, οι ερευνητές πρέπει να βρουν τρόπους να τα χειρίζονται.

Με το θέμα αυτό ασχολείται η γενετική μηχανική. Τον τρόπο, δηλαδή, χειρισμού των γονιδίων είτε αντικαθιστώντας τα εκάστοτε μεταλλαγμένα γονίδια με τα φυσιολογικά, είτε παρέχοντας νέες γενετικές πληροφορίες, οι οποίες βοηθούν στην καταπολέμηση μιας ασθένειας.

Παρόλ' αυτά, η αφαίρεση ή η τροποποίηση ενός γονιδίου είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και αρκετά προηγμένη για τις υπάρχουσες συμβατικές μεθόδους γενετικής μηχανικής. Είναι για παράδειγμα σαν να δακτυλογραφείς, ενώ φοράς γάντια του μποξ.

Συγκρινόμενο με τις προγενέστερες μεθόδους επεξεργασίας του γονιδιώματος (TALEN & ZFN), το σύστημα CRISPR επιτρέπει στους επιστήμονες να τροποποιούν το γονιδίωμα με περισσότερη ακρίβεια, στοχεύοντας πολλαπλά γονίδια ταυτόχρονα και με σημαντικά μειωμένο κόστος. Σε σχέση με έναν άλλο τρόπο αποσιώπησης της γονιδιακής έκφρασης (RNAi), το CRISPR προσφέρει δύο αξιοσημείωτες βελτιώσεις: πρώτον, μπορεί να επιτύχει πλήρη αποσιώπηση της έκφρασης μιας πρωτεΐνης και δεύτερον με πολύ αυξημένη στόχευση. Συνεπώς, η τεχνολογία του CRISPR δίνει στους επιστήμονες ένα εργαλείο για να ερευνήσουν συγκεκριμένα γονίδια και να κάνουν συγκεκριμένες τομές στο DNA με έναν ευέλικτο, συγκριτικά καλύτερο αλλά και οικονομικά προσιτό τρόπο.

Γι' αυτό το λόγο, ξαναγράφεται το βιβλίο της γενετικής μηχανικής υιοθετώντας σύγχρονα εργαλεία γονιδιακού χειρισμού όπως είναι το σύστημα CRISPR/Cas9 και υπόσχεται να γίνει πιο ελκυστική στον τομέα της Κλινικής Έρευνας. Με τη χρήση του εν λόγω συστήματος, η γενετική μηχανική κερδίζει την ικανότητα να «κόβει - ράβει» το γονιδίωμα κατά βούληση, διορθώνοντας κομμάτια του DNA, με ακρίβεια μόλις μια βάσης.

CRISPR: Η γένεση

To 2013 μια καινούργια μέθοδος ανακαλύφθηκε με ελπιδοφόρο μήνυμα να βελτιώσει την ικανότητα τροποποίησης του DNA κάθε είδους, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.

Η μέθοδος του CRISPR είναι βασισμένη σε ένα εγγενές σύστημα προστασίας των βακτηρίων από ιϊκές μολύνσεις. Όταν το βακτήριο ανιχνεύσει ιϊκό DNA παράγει δύο μικρά μόρια RNA. Το ένα από αυτά ταυτίζεται με την αλληλουχία του προσβαλλόμενου ιϊκού DNA. Αυτά τα δύο μόρια RNA δημιουργούν ένα σύμπλεγμα με μια πρωτεΐνη Cas9, η οποία μπορεί να κόψει το DNA. Όταν η ταυτίζουσα αλληλουχία, γνωστή και ως «οδηγός RNA», βρίσκει τον στόχο της, η πρωτεΐνη Cas9 κόβει το ιϊκό DNA και αχρηστεύει τον ιό.

Οι ερευνητές, ακολούθως, κατάλαβαν και υιοθέτησαν τη συγκεκριμένη μεθοδολογία και σε άλλους γονιδιακούς στόχους, εκτός των βακτηρίων. Αλλάζοντας μονάχα τον οδηγό RNA κάθε φορά, ώστε να ταυτίζεται με την αλληλουχία του στόχου, το σύστημα Cas9 μπορεί να επαναπροσδιοριστεί, ώστε να μπορεί να κόβει κάθε είδους DNA σε στοχευμένη θέση.

Το σύστημα αυτό επιτρέπει τη διεξαγωγή πειραμάτων που παλαιότερα θα μπορούσε κανείς μονάχα να ονειρευτεί. Έχει καταφέρει να γοητεύσει σε σύντομο χρονικό διάστημα σημαντικά επιστημονικά περιοδικά και τον ευρύτερο διεθνή τύπο, πυροδοτώντας μια επανάσταση στη γενετική μηχανική.

Εάν και ο τελικός στόχος είναι η εξάλειψη των ασθενειών, η συγκεκριμένη τεχνολογία έχει ήδη καταφέρει να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο ο καρκίνος και άλλες ασθένειες μελετώνται. Ακόμη, έχει υιοθετηθεί στην έρευνα νέων φαρμακευτικών στόχων και θεωρείται το σύγχρονο εργαλείο γονιδιακού χειρισμού.

Πηγές: efsyn.gr (Συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης), huffingtonpost.gr (Πάρις Ρόιδος )

Ένα από τα μεγαλύτερα «μυστήρια» στη ζωή ενός μικρού παιδιού, είναι η σημασία των καλάντων της Πρωτοχρονιάς.
Στους στίχους αυτού του παραδοσιακού τραγουδιού, περίεργα πράγματα φαίνεται να συμβαίνουν: Ο Άγιος Βασίλης παρουσιάζεται ως ακατάδεκτος, γίνεται επίκληση σε κάποια ψηλή δεντρολιβανιά, που είναι και εκκλησιά με άγιο θόλο και άλλα πολλά.

Τα κυριότερα ερμηνευτικά σφάλματα, προκύπτουν από την ανάλυση των στίχων ως «ψηφίδων» ενός μόνο τραγουδιού. Στην πραγματικότητα, τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα αποτελούνται από δύο συνυφασμένα τραγούδια!

Το ένα, έχει ρόλο ευχετικό - θρησκευτικό και το άλλο συνιστά καντάδα σε κάποια αγαπημένη του τραγουδιστή. Οι στίχοι εναλλάσσονται, με την ερωτική εξομολόγηση να ντύνεται με θρησκευτική «περιβολή».

Αναλυτικότερα, οι στίχοι έχουν ως εξής (σε παρένθεση οι στίχοι της καντάδας):

1. Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά
2. Ψηλή μου δεντρολιβανιά (που είσαι ψηλή σαν δεντρολιβανιά )
3. και αρχή καλός μας χρόνος
4. εκκλησιά με τ’ άγιο θόλος ( που με τα στολίδια και το καπέλο σου, θυμίζεις εκκλησία με τρούλο)
5. Αρχή που βγήκε ο Χριστός, άγιος και πνευματικός
6. στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει (που αν βγεις για ένα περίπατο, θα γλυκάνεις τις καρδιές μας )
7. Άγιος Βασίλης έρχεται
8. και δεν μας καταδέχεται (δεν μας καταδέχεται όμως η κοπέλα)
9. από την Καισαρεία
10. συ είσαι αρχόντισσα κυρία (εσύ που είσαι αρχόντισσα)
11. Βαστάει εικόνα και χαρτί
12. ζαχαροκάντιο ζυμωτή (είσαι σαν ζυμωτό γλυκό, σαν ζαχαροκάντιο)
13. χαρτί και καλαμάρι
14. δες κι εμέ το παλικάρι (κοίτα και μένα το παλικάρι)
15. Το καλαμάρι έγραφε
16. την μοίρα του την έλεγε (τη μοίρα του παλικαριού, την ατυχία του)
17. και το χαρτί ομίλει
18. άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη

Πληροφοριακά, η λέξη «κάλαντα» προέρχεται από τη λατινική calendae (καλένδες στα ελληνικά), που σημαίνει τις πρώτες ημέρες κάθε μήνα. Ειδικά, οι Καλένδες του Ιανουαρίου ήταν μέρες γιορτής για τους Ρωμαίους, λόγω της έλευσης του νέου χρόνου. Τα Κάλαντα έλκουν την καταγωγή τους από παρόμοια αρχαία τραγούδια του αγερμού και της ειρεσιώνης και είχαν κοσμικό χαρακτήρα. Η Εκκλησία κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευε ή απέτρεπε αυτό το έθιμο ως ειδωλολατρικό και το είχε καταδικάσει με απόφαση της ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου το 680 μ.Χ. Οι συμμετέχοντες στο έθιμο των Καλάντων αποκαλούνταν «Μηναγύρτες». Με την πάροδο του χρόνου τα Κάλαντα απέκτησαν θρησκευτικό περιεχόμενο, ανάλογο με την κάθε γιορτή.

Καλή Χρονιά, καλές γιορτές από το ZimZamPhysics!

Η Ευκλείδεια Γεωμετρία που μάθατε στο σχολείο ήταν πιθανώς μια μοντέρνα έκδοση του περίφημου βιβλίου «Στοιχεία» που έγραψε γύρω στο 300 π.Χ. ο Ευκλείδης. Λέγεται ότι αυτό το βιβλίο είναι το πιο πολυδιαβασμένο μετά τη βίβλο και θεωρείται ως το αρχέτυπο ενός αυστηρού συμπερασματικού συστήματος. Στο πρώτο από τα δεκατρία «κεφάλαια» των Στοιχείων διατυπώνoνται εκτός από τους ορισμούς και 5 Αιτήματα (ή Αξιώματα) για την Γεωμετρία:

Τα 5 Αιτήματα του Ευκλείδη

1^ο Αίτημα: Μπορούμε να φέρουμε μια ευθεία γραμμή από οποιοδήποτε σημείο προς οποιοδήποτε σημείο
2^ο Αίτημα: Κάθε πεπερασμένη ευθεία μπορεί να προεκτείνεται συνεχώς και ευθυγράμμως.
3^ο Αίτημα: Μπορούμε να γράψουμε έναν κύκλο με οποιοδήποτε κέντρο και ακτίνα.
4^ο Αίτημα: Όλες οι ορθές γωνίες είναι ίσες.
5^ο Αίτημα: Αν μια ευθεία που τέμνει δυο άλλες ευθείες γραμμές σχηματίζει εντός και επί τα αυτά γωνίες συνολικά λιγότερες από δυο ορθές, οι εν λόγω ευθείες, προεκτεινόμενες απεριόριστα, συναντώνται σε εκείνη την μεριά όπου σχηματίζονται οι γωνίες που είναι λιγότερες από δυο ορθές.

Το 5^ο Αίτημα φαίνεται να είναι απόλυτα συμβατό με τη διαίσθησή μας. Αλλά σε πολλούς μαθηματικούς (και όχι μόνο) στους επόμενους 21 αιώνες που ακολούθησαν μετά τον Ευκλείδη, υπήρχε η αίσθηση ότι πρόκειται για κάτι πιο πολύπλοκο για να ονομαστεί αίτημα και μάλλον θα έπρεπε να αποδειχθεί ως πρόταση.

Πέμπτο Αίτημα: Καὶ ἐὰν εἰς δύο εὐθείας εὐθεῖα ἐμπίπτουσα τὰς ἐντὸς καὶ ἐπὶ τὰ αὐτὰ μέρη γωνίας δύο ὀρθῶν ἐλάσσονας ποιῇ, ἐκβαλλομένας τὰς δύο εὐθείας ἐπ’ ἄπειρον συμπίπτειν, ἐφ’ ἃ μέρη εἰσὶν αἱ τῶν δύο ὀρθῶν ἐλάσσονες

Πολλοί μαθηματικοί, που έμεναν ανικανοποίητοι από το 5^ο Αίτημα του Ευκλείδη προσπάθησαν να αποδείξουν ότι είναι εξαρτημένο, ότι δηλαδή μπορεί να εξαχθεί από τα άλλα τέσσερα αιτήματα. Πολλοί πίστεψαν ότι το είχαν πετύχει, πάντοτε όμως χρησιμοποιούσαν κάποια επιπλέον υπόθεση που είχε διαφύγει της προσοχής τους. Άλλοι μαθηματικοί διατύπωσαν την άποψη ότι θα έπρεπε να αντικατασταθεί από κάποιο πιο ευλογοφανές αίτημα.

Οδηγήθηκαν έτσι σε αξιώματα ισοδύναμα προς το 5^ο Αίτημα του Ευκλείδη, θεωρώντας ότι το νέο τους αξίωμα ήταν και απλούστερο στη διατύπωση και προφανέστερο στη διαίσθηση.

Για παράδειγμα οι επόμενες διατυπώσεις: «από ένα σημείο εκτός δοθείσας ευθείας διέρχεται μόνο μία παράλληλη ευθεία ως προς την δοθείσα»
και
«το άθροισμα των γωνιών κάθε τριγώνου είναι 180^ο»
αποδεικνύονται ισοδύναμες με το 5^ο Αίτημα του Ευκλείδη.

O Giovanni Girolamo Saccheri (1667 – 1733), ένας ισουίτης ιερέας και καθηγητής των μαθηματικών, στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι το 5^ο Αίτημα του Ευκλείδη ήταν εξαρτημένο από τα άλλα τέσσερα, οδηγήθηκε σχεδόν στην ανακάλυψη της μη Ευκλείδειας Γεωμετρίας εκατό χρόνια πριν την τελική της ανακάλυψη. Σύμφωνα με τον J. L. Heath “o Saccheri υπήρξε θύμα της προκατάληψης της εποχής του ότι η μόνη δυνατή γεωμετρία ήταν η Ευκλείδεια, και παρουσιάζει το περίεργο θέαμα ενός ανθρώπου που ανεγείρει ένα οικοδόμημα πάνω σε καινούργια θεμέλια με σπουδή και εργατικότητα, σκοπεύοντας να το γκρεμίσει αμέσως μετά».

Ο Gauss (1777 – 1855) υπήρξε πιθανότατα ο πρώτος που αντιλήφθηκε ότι η μη Ευκλείδεια Γεωμετρία είναι εξίσου έγκυρη με την Ευκλείδεια, και ως λογικό σύστημα και ως περιγραφή του σύμπαντος. Ενώ οι Nikolai Lobachevsky και János Bolyai είχαν δημοσιεύσει τις ανακαλύψεις τους σχετικά με την μη Ευκλείδεια Γεωμετρία, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, το 1829 και 1832, αντίστοιχα, ο Gauss κατείχε την αλήθεια ήδη από το 1813. Δεν του αναγνωρίστηκε η ανακάλυψη, διότι δεν δημοσίευσε τα ευρήματά του.

Στην Υπερβολική Γεωμετρία το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι μικρότερη από 180 μοίρες

Σύμφωνα με την νέα αυτή γεωμετρία (Υπερβολική Γεωμετρία), από ένα σημείο εκτός δοθείσης ευθείας άγονται τουλάχιστον δυο διαφορετικές παράλληλες προς την δοθείσα ευθεία. Και σαν να μην έφτανε αυτό, το 1854, εμφανίζεται Bernhard Riemann για να προτείνει μια ακόμη διαφορετική γεωμετρία (Σφαιρική Γεωμετρία) στην οποία δεν υπάρχουν παράλληλες ευθείες! Όλες οι ευθείες τέμνονται ανά δυο σε δυο σημεία. Παρότι η Υπερβολική και η Σφαιρική Γεωμετρία έρχονταν σε αντίθεση με την ανθρώπινη διαίσθηση, φαίνονταν να είναι εξίσου συνεπείς με την Ευκλείδειο Γεωμετρία.

Στην Σφαιρική Γεωμετρία το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι μεγαλύτερη από 180 μοίρες

Η σπουδαιότητα της ανακάλυψης αυτής ήταν ανυπολόγιστη, διότι για περισσότερο από δυο χιλιάδες χρόνια κυριαρχούσε η αίσθηση ότι η ότι η Ευκλείδεια Γεωμετρία ήταν απαραίτητα η γεωμετρία του χώρου. Τα Μαθηματικά και η Φυσική συνυφαίνονταν τόσους αιώνες με το νήμα αυτής της πίστης. Οι νέες Γεωμετρίες έδειξαν ότι υπάρχουν και άλλες περιγραφές του χώρου προσιτές στην ανθρώπινη νόηση.

Μέχρι τότε επικρατούσαν οι απόψεις του μεγάλου φιλόσοφου Immanuel Kant (1724 – 1804) που είχε διατυπώσει στην «Κριτική του Καθαρού Λόγου». Σύμφωνα με τον Kant η Γεωμετρία είναι η μελέτη του χώρου, και η γνώση μας για τον χώρο δεν είναι εμπειρική αλλά μάλλον συνέπεια του τρόπου με τον οποίο είναι δομημένο το μυαλό μας. Μάλιστα η δομή του μυαλού μας είναι τέτοια ώστε η Ευκλείδεια Γεωμετρία να αποτελεί τη μόνη Γεωμετρία που αυτό μπορεί να συλλάβει. Κατά συνέπεια, ο λόγος που κάνει κάποιον να αισθάνεται μια φυσική ροπή στην κατεύθυνση της αποδοχής του Ευκλείδειου 5^ου Αιτήματος δεν οφείλεται σε πειραματικές παρατηρήσεις αλλά στη δομή του εγκεφάλου μας.

Αυτή η θεωρία μετέτρεψε τις διατυπώσεις της Γεωμετρίας (αιτήματα και προτάσεις) σε κάτι σπάνιο και πολύτιμο – σε a priori συνθετικές κρίσεις. «A priori» σημαίνει ότι προηγούνται της εμπειρίας, ότι η επαλήθευσή τους δεν απαιτεί την εμπειρία (κάτι καλό, αφού η εμπειρία ενέχει τον κίνδυνο του λάθους). «Συνθετικές» σημαίνει ότι η επαλήθευσή τους απαιτεί κάτι περισσότερο από τη σημασία των λέξεων (άρα δεν είναι τετριμμένη). Στην περίπτωση της Γεωμετρίας, αυτό το «κάτι» είναι η δομή του εγκεφάλου, η οποία τον υποχρεώνει να τη δει ως Ευκλείδεια. Βέβαια η μη Ευκλείδεια Γεωμετρία έδειξε ότι οι ισχυρισμοί του Kant δεν ήταν ορθοί.

Το 5^ο Αίτημα του Ευκλείδη και οι νέες Γεωμετρίες ξέφυγαν από τα στενά όρια της μαθηματικής κοινότητας του 19^ου αιώνα και έγιναν θέματα διαφωνιών και συζήτησης στα ευρωπαϊκά σαλόνια.

Αυτό αποδεικνύεται στο παρακάτω απόσπασμα από τους «Αδελφούς Καραμαζώφ» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι (1821 – 1881), που έγραψε στην διετία 1879-1880. Ο σκοτεινός ήρωας του μυθιστορήματος, Ιβάν Καραμαζώφ, επιχειρηματολογεί υπέρ της Καντιανής άποψης για την Ευκλείδεια Γεωμετρία συνδέοντάς την με την ύπαρξη ή όχι του Θεού:

«… Ωστόσο, να τι πρέπει να σημειώσω: αν ο Θεός υπάρχει κι αν πράγματι δημιούργησε τη γη, τότε, όπως μας είναι γνωστό, τη δημιούργησε κατά την ευκλείδεια γεωμετρία, και τον ανθρώπινο νου με τη δυνατότητα κατανόησης μόνο των τριών διαστάσεων του χώρου.

Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν και υπάρχουν ακόμα και σήμερα γεωμέτρες και φιλόσοφοι, και μάλιστα από τους πιο αξιόλογους, που αμφιβάλλουν ότι όλη οι οικουμένη ή, ευρύτερα, όλο το σύμπαν δημιουργήθηκε μόνον κατά την ευκλείδεια γεωμετρία, τολμούν μάλιστα να σκέφτονται ότι δυο παράλληλες ευθείες, οι οποίες κατά τον Ευκλείδη δεν μπορούν με τίποτα να συναντηθούν στη Γη, ίσως και να συναντιούνταν κάπου στο άπειρο.

Εγώ, αγαπητέ μου, κατέληξα στο ότι, αν δεν μπορώ να το καταλάβω αυτό, πως μπορώ να καταλάβω τα σχετικά με το Θεό; Παραδέχομαι ταπεινά ότι δεν διαθέτω τις ικανότητες να λύσω τέτοια ζητήματα, το μυαλό μου είναι ευκλείδειο, γήινο, άρα πως θα λύσω κάτι που δεν είναι του κόσμου αυτού; Μα κι εσένα σε συμβουλεύω να μην το σκέφτεσαι ποτέ αυτό φίλε μου Αλιόσα, και περισσότερο σχετικά με το Θεό: υπάρχει ή δεν υπάρχει; Όλα αυτά είναι θέματα απολύτως δυσανάλογα ενός νου που έχει φτιαχτεί  για να κατανοεί μόνον τρεις διαστάσεις.

Έτσι, δέχομαι το Θεό, κι όχι μόνο με προθυμία, μα ακόμα περισσότερο, δέχομαι και τη σοφία του, και το σκοπό του, που μας είναι παντελώς άγνωστα, πιστεύω στην τάξη, στο νόημα της ζωής, πιστεύω στην αιώνια αρμονία, στην οποία θα ενσωματωθούμε, λέει, όλοι, πιστεύω στο Λόγο, προς τον οποίο τείνει η οικουμένη και ο οποίος «ήν προς τον Θεόν», και είναι ο ίδιος ο Θεός, και τα λοιπά και τα λοιπά, και ούτω καθεξής επ’ άπειρον. Λόγια έχουν ειπωθεί πολλά σχετικά με αυτό. Μου φαίνεται ότι είμαι σε καλό δρόμο ε;

Ε, λοιπόν, να φανταστείς ότι σε τελική ανάλυση αυτόν τον θεϊκό κόσμο δεν τον αποδέχομαι, και παρότι ξέρω ότι υπάρχει, δεν τον αποδέχομαι καθόλου. Δεν είναι ο Θεός που δεν αποδέχομαι, αλλά τον κόσμο που έχει δημιουργήσει, τον κόσμο του Θεού δεν αποδέχομαι και δεν μπορώ να συμφωνήσω να τον αποδεχτώ.

Εξηγούμαι: είμαι πεπεισμένος, σαν νεογέννητο, ότι οι οδύνες θα καταλαγιάσουν, ότι η προσβλητική κωμικότητα των ανθρώπινων αντιθέσεων θα εξαφανιστεί, σαν θλιβερός αντικατοπτρισμός, σαν αρρωστημένη επινόηση ενός αδύναμου και τόσο μικρού όσο το άτομο ενός ανθρώπινου ευκλείδειου νου, ότι, τέλος, στο φινάλε του κόσμου, τη στιγμή της αιώνιας αρμονίας, θα υπάρξει και θα εμφανιστεί κάτι τόσο πολύτιμο, που είναι αρκετό για όλες τις καρδιές, για τον κατευνασμό όλων των παρεξηγήσεων, την εξαγορά όλων των κακουργημάτων των ανθρώπων, όλου του αίματός τους που χύθηκε εξαιτίας τους, αρκετό και να δικαιολογήσει όλα όσα συνέβησαν με τους ανθρώπους … μα ακόμα, ακόμα κι αν υπάρξει και εμφανιστεί, εγώ δεν το αποδέχομαι και δεν θέλω να το αποδεχτώ! Ακόμα κι αν οι παράλληλες ευθείες συναντηθούν και το δω με τα μάτια μου, το δω και πω ότι συναντήθηκαν, παρ’ όλα αυτά, δεν θα το αποδεχτώ. Αυτή είναι η δική μου ουσία, Αλιόσα, αυτή είναι η θέση μου.»

Πηγές άρθρου:
1. Η φύση και η δύναμη των Μαθηματικών, Donald M. Davis, μετάφραση Δ. Καραγιαννάκης, Μ. Μαγειρόπουλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2001
2. ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΡΑΜΑΖΩΦ, ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, μετάφραση Ελένη Μπακοπούλου, εκδόσεις ΙΝΔΙΚΤΟΣ, 2011
3. Μια ανάρτηση που μπορεί να ενδιαφέρει ένα το πολύ … δυο άτομα

Πηγή: physicsgg.me